معنی جنب الله (کنار)

علی بن سوید، عن أبی‌الحسن موسی بن جعفر علیه‌السلام، فی قول الله عزوجل: أن تقول نفس یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله (39 / 56)، قال: جنب الله أمیرالمؤمنین علیه‌السلام، و کذلک ما بعده من الأوصیاء بالمکان الرفیع الی أن ینتهی الأمر الی آخرهم.
کافی باب النوادر من التوحید
ترجمه: علی بن سوید از امام هفتم (ع) در تفسیر آیه شریفه - یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله - فرمود: نظر در تفریط و کوتاهی کردن در کنار خداوند متعال، این است که تفریط درباره حضرت أمیرالمؤمنین (ع) بشود.
و همچنین کوتاهی کردن درباره‌ی أوصیاء گرامی او که در مقام بلندی هستند، تا آخر حضرات أئمه علیهم‌السلام.
توضیح: در این حدیث شریف احتیاج به توضیحاتی باشد:
1- جنب به معنی کنار است، یعنی چیزی یا مکانی که در کنار چیزی دیگر واقع شود، به طوری که خارج از آن و در عین حال متصل به آن باشد، و آن صفت مشبهه به وزن صعب است.
2- خداوند متعال جسمانی و محدود و محسوس و زمانی و مکانی نبوده، و أزلی و أبدی و غیرمتناهی و غنی بالذات است.
و در باب 9 گفته شد که: تنزیه او به مرتبه‌ای باشد که حتی صفات ذاتیه و ثبوتیه او فقط از لحاظ انتزاع و اعتبار باشد، و اگر نه: کمال اخلاص او با نفی تمام صفات محقق گردد.
پس هر چه از قبیل صفات و أسماء و مفاهیم دیگری که برای خداوند متعال اطلاق می‌شود: فقط عنوان اعتباری و انتزاعی داشته، و برای تفهیم و تفهم باشد.
آری ذات پروردگار متعال أحدیت حقیقی از جمیع جهات و هویت مجرد ذاتی مطلق داشته، و با هیچ کلمه و تعبیری نتوان او را تعریف کرده و یا به او اشاره کرد.
و همه تعبیرات و توصیفات و تعریفات: در مرتبه دوم و در مقام بیان و تفاهم و تفهیم و معرفت به مقامات و خصوصیات و امتیازات انتزاعی از ذات مطلق نامحدود است.
3- اطلاق جنب در ارتباط به خداوند متعال: مانند اطلاق کلمات یا مفاهیم - محضر، مقابل، نزد (عند) قریب، ید، وجه، و غیر اینها است که فقط در مقام تنزل حقایق آنها به عالم ما تعبیر می‌شوند، تا موجب تفاهم در محدوده فکر و فهم ما صورت بگیرند.
و در هر کلمه‌ای از آن کلمات خصوصیت و امتیازی موجود است، و ما با توجه به آن خصوصیات و امتیازات می‌توانیم در محدوده فکر خود، از حقایق آنها به نحو اجمال بهره‌مند گردیم.
و از جمله این کلمات: کلمه جنب است که دلالت می‌کند به آنچه متصل و ملاصق و در عین حال خارج باشد. و معنی ملاصق بودن در کلمات - عند، و محضر، و مقابل، و قریب: منظور نیست.
4- و از مصادیق جنب الله: صفات ثبوتیه انتزاعیه از ذات واجب مطلق، و أسماء الهی که مظاهر و صفات تکوینی یا تشریعی پروردگار متعال هستند، و از لحاظ نظر به مفهوم جنب (من حیث هو) وجود حضرات أئمه معصومین علیهم‌السلام، و مخصوصا حضرت أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام: همه از مصادیق جنب الله می‌باشند.
آری امام علیه‌السلام مظهر و مجلای صفات الهی و اسم تکوینی أعظم پروردگار متعال و فانی تمام و محو در اراده و عظمت و جمال حق بوده، و از لحاظ روحانی و معنوی در مقام قرب و کنار نور نامتناهی خداوند جلیل باشد. پس وجود مقدس و باعظمت امام خود جنب الله است، نه آنکه در جنب خدا باشد. در کتاب بصائر الدرجات (ج 2 باب 3) از مالک جهنی نقل می‌کند که: از امام ششم شنیدم، فرمود: من شجره‌ای هستم از جنب الله، و کسی که برسد به ما: خداوند به او رسیده است، و سپس تلاوت فرمود: أن تقول نفس یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله و ان کنت لمن الساخرین. [1] .
5- فرطت فی جنب الله: منظور تقصیر و کوتاهی کردن درباره جنب الله است، به طوری که از لحاظ عقیده: توجهی به مقام نبوت و امامت که خلافت‌الله و مظهریت جلال و جمال است، نبوده، و از این جهت منقطع از نور حق گردد.
و چون این انقطاع و محرومیت پیدا شد: قهرا برنامه سلوک به سوی سعادت و عمل در راه حقیقت نیز مختل و از میان برداشته خواهد شد.
پس جنب الله به طوری که معلوم شد: شامل مقامات صفات عظمت و جلال، و أسماء تکوینی و تشریعی می‌شود.
و ذکر حضرات أئمه و أمیرالمؤمنین علیهم‌السلام، از باب مورد ابتلاء بودن در خارج، و غفلت و اعراض أغلب مسلمین از این حقیقت است.
مخصوصا اینکه عموم مسلمین پس از رحلت پیغمبر خدا لازم است به وسیله آنان مهتدی گشته، و راه سعادت را دریابند.