علی بن مهزیار اهوازی

کنیه وی «ابوالحسن»، اهل دورق اهواز است.[1] برخی معتقدند که وی اهل «هندیجان فارس» است.[2] او در اهواز نشو و نما کرد و به مرتبه‌ی «فقاهت» رسید. او از مفاخر علما و مشهورترین شاگردان امام هادی به شمار می‌رفت. علی از بزرگان پرهیزگار و پاکدامن بود و راویان درباره‌ی او گفته‌اند: «هنگام طلوع خورشید برای خدا به سجده می‌افتاد و سرش را بلند نمی‌کرد تا اینکه هزار نفر از برادران دینی‌اش را دعا می‌کرد. ازاین‌رو، پیشانی وی در اثر سجده‌های زیاد و طولانی، همانند زانوی شتر، پینه زده بود و این نبود مگر به خاطر عبادت بسیار و سجده در پیشگاه حق.»[3] . همچنین در این‌باره داستان معروفی روایت شده که از جایگاه والای عبادات او حکایت می‌کند: در سال 226 هجری، علی بن مهزیار در حالی که در سفر حج خانه خدا بود، در منزل «قرعاء» که مکانی ما بین قادسیه و عقبه است، شب را به سر می‌برد. آخر شب که فرا می‌رسد، وی برای گرفتن وضو از جایش بلند می‌شود و در حالی که مسواکی در دست داشت، بیرون می‌رود. هنگامی که شروع به مسواک زدن می‌کند، می‌بیند که سر مسواکش مانند شعله‌ی آتش زبانه می‌کشد و مثل خورشید می‌درخشد. اما هنگامی که دستش را به آن نزدیک می‌کند، متوجه می‌شود که هیچ حرارتی ندارد و تنها نور مطلق است.
در همین حال آیه‌ی شریفه‌ی) الذی جعل لکم من الشجر الاخضر ناراً (را تلاوت می‌کند و به سمت جایگاه خود باز می گردد. در این زمان دوستان او که در اثر شدت سرما به مقداری آتش نیاز داشتند، با دیدن او گمان می‌کنند که علی بن مهزیار برایشان آتش فراهم کرده است. اما هنگامی که نزدیک شد، همه آنان با کمال تعجب می‌بینند که آن آتش هیچ حرارتی ندارد.
روشنایی آن تکه چوب گاهی کم‌رنگ می‌شد و گاهی شعله می‌کشید و این حالت تا سه مرتبه ادامه یابد و پس از آن کاملاً خاموش می‌گردد؛ به طوری که در سر مسواک هیچ اثری از سوختگی و سیاهی دیده نمی‌شد. هنگامی که علی بن مهزیار خدمت امام هادی (ع) رسید و این حکایت را بیان داشت، آن حضرت مقداری در آن مسواک تأمل کردند و فرمودند: آن نور به خاطر میل و رغبت تو به ما اهل‌بیت (ع) و اطاعت تو از من و پدرانم است.[4] .
این شخصیت بزرگوار از امام رضا (ع) نیز حدیث نقل می‌کرد. علی از یاران نزدیک امام جواد و امام هادی (ع) به شمار می‌رفت و آن بزرگواران وی را به عنوان وکیل خویش منصوب کرده بودند و توقیع (امضا) آنها هنوز موجود است.
وی از مفسران قرن سوم هجری است و بیش از سی کتاب و رساله در زمینه‌های مختلف معارف اسلامی دارد. او کتاب تفسیر، و نیز کتابی به نام «حروف القرآن» در زمینه‌ی قرآن دارد.[5] .
او آثاری در زندگینامه‌ی پیامبران، فقه و مقالاتی در اشربه، بازرگانی و پیشه‌وری نگاشته است.[6] . برخی از کتب علی بن مهزیار از این قرار است: کتاب الوضوء، کتاب الصلاة، کتاب الزکاة، کتاب الصوم، کتاب الحج، کتاب الطلاق، کتاب الحدود، کتاب الدیات، کتاب التفسیر، کتاب الفضائل، کتاب العتق و التدبیر، کتاب التجارات و الاجارات، کتاب المکاسب، کتاب المثالب، کتاب الدعاء، کتاب التجمل و المروة و کتاب المزار...[7] .
علی بن مهزیار در اسناد حدود 437 روایت واقع شده است و از امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) و دیگران حدیث نقل کرده است.[8] .
امام جواد (ع)، علی بن مهزیار را با پیام‌ها و نامه‌های عطرآگینی ستود؛ از جمله حضرت در نامه‌ی ذیل او را چنین تحسین می‌کند: «ای علی! در پیروی کردن، انجام دستورها، خیرخواهی و پندگویی تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته‌ی آزمایش بیرون آمدی). پس اگر بگویم کسی را مانند تو ندیده‌ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برین و آن مقامات والایی که نمی‌دانی، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزی تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته‌ام. از خداوند می‌خواهم در روز قیامت که همه را گرد می‌آورد، آن چنان مخلوقات خود را شیفته و دوستدار تو کند که مایه‌ی رشک باشد. به درستی که خداوند شنونده‌ی دعاهاست...»[9] . این نامه تجلیل، تقدیر و بزرگداشت امام را به علی به خوبی نشان می‌دهد و می‌بینیم که حضرت می‌فرماید در میان اصحاب خود کسی را مانند ابن مهزیار در دانش، پرهیزگاری و ورع ندیده است. با اندکی تأمل در این توقیع، می‌توان از جایگاه رفیع و ارزشمند علی بن مهزیار نزد اهل‌بیت (ع) آگاه شد؛ زیرا آن بزرگواران هیچ‌گاه اهل مبالغه و زیاده‌روی نبودند، ضمن اینکه همیشه پیرامون ائمه (ع) چنین شیعیان و اصحاب مخصوصی ـ اگر چه به صورت معدود ـ حضور داشته‌اند که آنها نیز می‌توانسته‌اند با توجه به ظرفیت بالای معرفت و لیاقت خود و البته در پرتو عنایت خاص اهل‌بیت (ع) به چنین عنایات و مراتبی دست پیدا کنند.
دیگر از خدمات این صحابی وفادار ائمه (ع) عبارت‌اند از:
ـ شناساندن امام هادی (ع) به مردم بعد از شهادت پدر بزرگوارش؛
ـ تبیین مسائل فقهی و پاسخگویی به سؤالات فقهی مردم؛
ـ رساندن نظر فقهی امام به مردم؛
ـ ترویج ولایت امام جواد (ع) در ایران زمین به ویژه اهواز؛
ـ بر عهده گرفتن وکالت امام جواد و امام هادی (ع)؛
ـ برقراری ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسی؛
ـ منشأ آرامش و خیر بودن در اهواز.[10] .
در پایان باید گفت که نه تنها خود علی بن مهزیار جزء اصحاب ویژه و مورد اطمینان اهل‌بیت (ع) به شمار می‌آمده، بلکه دیگر نزدیکان او نیز از این الطاف و عنایات بی‌بهره نبوده‌اند. به عنوان مثال؛ برادر او یعنی ابراهیم نیز از شیعیان برجسته و با اخلاص بوده و روایت شده که یکی از سفرای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بوده و توانسته خدمت آن حضرت مشرف شود و داستان این زیارت معنوی، مشهور است و در کتاب شریف «کمال الدین» ذکر شده است. همچنین محمد، پسر علی بن مهزیار نیز از اصحاب و راویان ثقه‌ی حضرت هادی (ع) به شمار رفته است. سال رحلت او مشخص نیست. به یقین او تا تاریخ 229 ق زنده بوده است؛ زیرا به قول نجاشی در آن تاریخ از محمد بن علی بن یحیی انصاری، معروف به «ابن اخی» از او روایت کرده است. شایان توجه اینکه: علی بن مهزیار که به خدمت حضرت ولی عصر (ع) تشرف حاصل کرده است، علی بن ابراهیم مهزیار، برادر زاده‌ی علی بن مهزیار است.[11] . مزار شریف علی بن مهزیار در شهر اهواز واقع شده است و هم‌اکنون دارای بارگاه با شکوهی است و مورد توجه مخصوص شیعیان و ارادتمندان به آستان اهل‌بیت (ع) قرار دارد.