انسان مى‌شود.

انحراف:

حسن صباح در سال 518 ه (1124 ميلادى) وفات كرد. پس از او در سلسله رهبران نزارى، كسى امامت را به دست گرفت‌[1] كه نه او و نه جانشينان او هيچ‌كدام مشخص نكردند كه چه كسى جانشين او در اين دعوت جديد است. تا اين‌كه در سال 558 ه- 1164 م امر به حسن ثانى بن محمد بن بزرگ اميد رسيد.

او مفهوم جديدى از دين ارائه كرد. او تصريح نمود كه قيامت بر دو نوع است:

قيامت جسمانى كه در جهان آخرت است و قيامت روحانى كه فرا رسيدن آن را براى پيروانش اعلام كرد. طبق نظريات حسن دوم با فرا رسيدن قيامت روحانى، تكليف شريعت از مردم برداشته شده است و از اين به بعد ديگر حرامى وجود نخواهد داشت چه، لو ظهرت الحقايق بطلت الشرايع: يعنى هرگاه حقايق آشكار شود، شرايع باطل خواهد شد.

علاء الدين عطاء الملك جوينى متوفى به سال 658 هجرى (1259 م) جريان اعلام فرا رسيدن قيامت روحانى توسط حسن دوم و آنچه را در اين روز گذشت، چنين توصيف كرده است:

«در هفدهم رمضان 559 هجرى، حسن دوم دستور داد در مصلاى عمومى دامنه الموت منبرى كه روى به جانب مغرب داشت، نهادند و چهار

[1]دكتر عارف تامر مى‌گويد: كيا بزرگ اميد، جانشين حسن صباح شد و امام، مهتدى بود. پس از بزرگ اميد فرزندش محمود جانشين شد و پس از محمد، فرزندش حسن در دوره امامت قاهر كه در سال 552 ه به امامت رسيد، به جاى پدر نشست.

تامر مى‌گويد: آن كسى را كه ما در اين‌جا حسن بن محمد بن بزرگ اميد ناميديم، همان حسن بن قاهر است كه اسماعيليان به دنبال نام او عبارت «على ذكره السلام» مى‌آوردند.