متصف به كافّه صفات كماليه متجلى در مظاهر خلقى [1] نه ذات بحت و صرف وجود غير متناهى جامع جميع صفات كماليه؛ چه آن كه اسماى الهيه به اعتبار تعلق به ذات، عين ذات الهيه‌اند و در اين اعتبار، اضافه به مظاهر، اعم از مظاهر خلقيه متعيّن و موجود در خارج و مظاهر علميه موجود در موطن واحديت و مشهد علم حق به كافه مظاهر، چه آن كه اعيان ثابته و صور علميّه حقايق، به اين اعتبار، صور اسماى الهيه‌اند كه از جهت وجود در موطن علم و حضرت شهود، عين وجود حق و غير مجعولند بلا مجعولية ذاته المقدسة الأحدية؛ چه آن كه در اعيان و صور خلقى دو اعتبار ملاحظه مى‌شود: اعتبار أنّها صور الأسماء و الصفات، و اعتبار أنّها حقائق الأعيان الخارجيّة. به اعتبار اول، اعيان ثابته، صورت و ظاهر و به منزله ابدان و هياكل اسماى الهيه تحقق دارند و از شئون اسما محسوب مى‌شوند و اسماى الهيه روح و باطن و اصل اعيانند، ولى به اعتبار دوم، اعيان، روح و باطن اصل حقايق خلقيه‌اند و حقايق خارجيه، صورت و ظل و ظهور اعيان‌

[1]اعيان و صور اسما و حقايق امكانى در موطن علم حق به اعتبار آن كه صور حقّند، به جعل متصف نمى‌باشند؛ چه آن كه هر حقيقت مجعول و هر صورت موجود در خارج، به اعتبار صدور آن از علت و ايجاد آن، به وجود خاص هر شى‌ء و به اعتبار ترتب اثر خاص و لازم آن شى‌ء بر آن شى‌ء، محكوم به احكام جعل و منشأ آثار لازم وجود خارجى هر شى‌ء است. و شى‌ء به اعتبار وجود علمى و تقرر در ذات علت مفيض وجود، چون به وجود خاص خود وجود ندارد و به وجود علمى علت و جاعل تام، موجود است، محكوم به احكام خاص علت مى‌باشد و به اين اعتبار، غير مجعول است، لذا اعيان ثابته و استعدادات لازم اعيان، غير مجعولند، ولى بلا مجعولية ذاته المقدسة الاحدية و حق اول به عين علم خود، به اعيان و حقايق عالم است، لذا اعيان، وجودات خاصه‌اند كه به نحو كثرت در وحدت در مقام احديت به وجود جمعى الهى موجودند. و متعلق علم حق در مواطن و مشاهد وجودى- بنا به تصريح اكابر عرفا- اصل وجود هر شى‌ء است. و حقايق خارجى، نسب و اضافات و رشحات و تجليات حقند. و مراد از اين نسب و اضافات، نسب اشراقيه است نه اضافات مقوليه مصطلح حكما. و جمعى كه از فهم مباحث غامض موجود در مسفورات اهل عرفان عاجزند، در بيان مرام آنان دچار لغزش‌هاى عجيب شده‌اند.