حقند و در مقام علم حصولى نيز حق را پرستش نمايند، ولى اشكال كار آنها در اين مهم است كه معبود كل را محدود فرض كرده‌اند و آن را محصور در معتقد خود دانسته‌اند، در حالتى كه حق، وجود مطلق عارى از اطلاق است و معبود آنان از مظاهر حق اول مى‌باشد، لذا به طور مطلق از عبوديت و بندگى حق بى‌بهره نيستند و در واقع حق را عبادت نمايند، چه آن كه مظهر، جلوه‌اى از جلوات اوست ناچار و لا بد قد رضى اللّه عنهم من هذا الوجه فينقلب عذابهم عذبا ... و بالنسبة إلى الكافرين و إن كان العذاب عظيما لكن لم تعذّبوا به، لرضاهم بما هم فيه، فإنّ استعدادهم يطلب ذلك كالأتونى الذي يفتخر بما هو فيه و عظم عذابه بالنسبة إلى من يعرف أنّ وراء مرتبتهم مرتبة، و أنّ ما هم فيه عذاب بالنسبة إليها و أنواع العذاب غير مخلّد على أهله من حيث إنّه عذاب؛ لانقطاعه بشفاعة الشافعين «و آخر من يشفع هو أرحم الراحمين» كما جاء في الحديث الصحيح: لذلك ينبت في قعر جهنّم الجرجير؛ لانقطاع النار و ارتفاع العذاب.

اثبات عدم انقطاع عذاب از مخلّدين در جهنّم‌

در مسأله خلود بايد با تأمل در مفاد آيات و روايات وارد در عقاب و عذاب اخروى و انواع و اقسام آن و نحوه دوام و انقطاع آن نسبت به نفوس مستحق عذاب و رحمت بحث نمود. و نيز بايد در حكومت اسماى حاكم بر مظاهر و نفوس در نشأت آخرت و خاصيت اين اسما و كيفيت مناسبت بين مظاهر اخروى و اسماى حاكمه، تأمل و تدبّر نمود تا سرّ دوام عذاب در نفوس و يا انقطاع عقايد در برخى از ارواح معلوم شود.

اسم رحمان و رحيم در بسمله و در سوره حمد به عنوان- بسم اللّه الرحمن الرحيم- و- الحمد للّه رب العالمين، الرحمن الرحيم- ذكر شده است، به اين معنا كه در بسمله، بعد از اسم- اللّه- مذكورند و گفتيم كه اسم اعظم موضوع است از براى ذات‌