ثابته‌اند. به هر حال اسم رحمان و رحيم مذكور بعد از اسم اللّه از شعب و فروع و سدنه اين اسم اللّه بشمار آيند و اضافه اسم اللّه به اين دو اسم داراى جهت و سرّى است، استعانت به اسم اللّه- و ذكر اسم الرحمن و الرحيم، بعد از اين اسم، از حقيقتى حكايت نمايد. و نيز ذكر اسم «الرحمن» و «الرحيم» در سوره حمد، بعد از اسم اللّه و اسم رب مضاف به عالمين، به اعتبار جهت و خصوصيت يا جهات و خصوصيات حاكى از سرّ و رمز الهى است بلكه متضمن اسرار است.

هر اسم كلى و مطلق كه داراى فروع و شعب و اظلال و اشباح است، در مقام تجلى و ظهور و بروز در مقام اظهار خواص، بدون تشأن و تقيّد، از اسماى جزئى ممتاز نمى‌شود، لذا در سوره حمد، اسم كلى و جامع اللّه، به اسم «رب» مضاف شده است، و نيز از آنجا كه حقيقت حمد نيز از حقايق مطلقه و كليه و داراى مراتب و شئون و ظهورات مختلفه است، و مرتبه اول ظهور آن عبارت است از حمد حق ذات خود را در مقام احديت و واحديت به اعتبار ظهور حق به اسم «المتكلم» جهت اظهار و ابراز كمالات ذاتيه خود از موطن غيب به مرتبه شهود المفصّل مجملا في الأحدية، و مشاهدة المجمل مفصّلا در مقام واحديت، جهت اظهار كلمات وجوديه. و اين، اتم اقسام و اعظم انحاى حمد است، لذا در جاى خود گفتيم كه اصل «حمد» داخل مقوله‌اى از مقولات نمى‌باشد.

حقيقت كلى حمد به حسب مفاد از آيه شريفه به اسم جامع اللّه مضاف مى‌شود و اسم كلى اللّه در بسمله و در سوره حمد به رحمان و رحيم اضافه شده است، با اين فرق كه حمد در سوره مباركه، بعد از اضافه به اسم اللّه، به اسم ربّ متعيّن و ممتاز گرديده است.

در هر صورت و على أيّ نحو فرض، هر حقيقت كليه الهيّه، در مقام ابراز و اظهار خاصيّت، و در مقام تعيّن، به يكى از حقايق جزئى و به يكى از اسماى الهيه، مقيّد و ممتاز مى‌گردد و اين معنا به اعتبار تبعيّت از اصل وجود و حقيقت مطلقه هستى است كه در مقام تعيّن، به يكى از قيود و لوازم لازم تعيّن، متعيّن و