نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 37
محمولات اين مسائل از
عوارض ذاتيه آن هستند جستجو كرد كه يا اصلا به چنين مفهومى دست نمىيابيم و در
نتيجه معلوم مىشود اين مجموعه مسائل نمىتوانند علم واحدى را تشكيل دهند، بلكه
مسائل دو يا چند علماند؛ يا تنها به يك مفهوم كلى با چنين ويژگيى دست مىيابيم كه
طبعا علم مورد جستجو علمى است كه موضوعش همين مفهوم و مسائلش نيز همين مجموعه
مسائل است؛ و يا به چند مفهوم كه به ترتيب هريك از ديگرى كلىتر است دست خواهيم
يافت كه در اين صورت علم موردنظر علمى است كه موضوعش كلىترين اين مفاهيم است و
بالطبع علاوه بر اين مجموعه مسائل ديگرى را نيز شامل مىشود.
پس اگر مىبينيم مسائل
حساب و هندسه علمى واحد با موضوع كميت تشكيل نمىدهند، از آن روست كه محمولات آنها
از عوارض ذاتيه كميت بهشمار نمىآيند؛ و نيز اگر مىبينيم كليه مسائل علوم را
نمىتوان از مسائل فلسفه اولى بهشمار آورد- با اينكه موضوع آن مفهوم موجود است و
قابل صدق بر موضوعات تمامى مسائل است- به اين دليل است كه محمولات بسيارى از اين
مسائل از عوارض ذاتيه فلسفه اولى نيستند، يعنى، موجود من حيث انه موجود واجد چنين
محمولاتى نيست؛ همچنين اگر مشاهده مىشود كه مسائل مربوط به احجام در علمى جداگانه
با موضوع حجم گردآورى نمىشوند- با اينكه هم مفهوم حجم جامع موضوعات اين مسائل است
و هم محمولات اين مسائل از عوارض ذاتيه مفهوم حجماند- بدينلحاظ است كه مفهوم حجم
كلىترين مفهومى نيست كه داراى اين ويژگى است، بلكه مفهوم كلىترى نيز وجود دارد
كه داراى همين خاصيت است و آن مفهوم كميت متصل است ولى مفهوم كلىتر از كميت متصل
با اين خصوصيت وجود ندارد، پس ناگزير بايد مسائل حجمشناسى را از مسائل علمى به
حساب آورد كه موضوع آن كميت متصل است كه جز هندسه نخواهد بود.
على هذا از نظر منطق
ارسطوئى، صرف اينكه موضوع يك مسئله مصداق يك كلى يا جزء يك كل است كافى نيست براى
اينكه علمى داشته باشيم كه موضوعش آن كل يا كلى و اين مسئله يكى از مسائل آن باشد.
شرط ديگرى نيز وجود دارد و آن اينكه بايد محمول مسئله هم نسبت به آن كل يا كلى عرض
ذاتى باشد. با تحقق اين دو شرط است كه مىتوان علمى داشت كه موضوعش آن كل يا كلى
بوده و اين مسئله هم از مسائل آن باشد. پس در يك كلام، معيار و ملاك دستهبندى
تعدادى مسئله به صورت يك علم اين است كه بتوان براى موضوعات آنها يك كل يا
كلىترين مفهومى را به دست آورد كه محمولات آنها نسبت به آن ذاتى باشند.
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 37