8: طرح دو اشكال و جواب آنها

مى‌دانيم كه موضوعات علوم نه از يكديگر متباين‌اند و نه منحصر به فردند. بدين‌معنا كه اولا، موضوعات پاره‌اى از علوم خود مصداق موضوع پاره‌اى از علوم ديگر هستند و لهذا موضوع يكى بر تمام موضوعات مسائل ديگرى قابل صدق است. مثلا موضوع فلسفه اولى «موجود» است و موضوع طب «بدن انسان» و موضوع هندسه «كميت متصل» و موضوع حساب «كميت منفصل» ولى هريك از سه موضوع اخير از موجودات‌اند؛ هم بدن انسان از موجودات است هم كميت متصل هم كميت منفصل، پس موضوع فلسفه اولى (موجود) بر تمامى آنها صدق مى‌كند و به همين ترتيب بر موضوعات ساير علوم حقيقى نيز قابل صدق است. بنابراين، موضوع فلسفه اولى دربرگيرنده تمام مصاديقى است كه موضوعات ساير علوم آنها را در بر مى‌گيرند. ثانيا، مفاهيمى كه موضوع علوم‌اند تنها مفاهيم كلى قابل صدق بر موضوعات مسائل آن علوم نيستند، بلكه مى‌توان به مفاهيم كلى‌تر يا جزئى‌ترى دست يافت كه بر مجموعه‌اى بزرگتر يا كوچكتر از موضوعات مسائل صدق كند. پس براى مجموعه بزرگتر يا كوچكتر مسائل نيز مفهومى كلى قابل صدق بر موضوعات مسائل وجود دارد و قهرا مى‌توان مجموعه بزرگتر را به منزله علمى كه موضوعش آن مفهوم كلى‌تر است تلقى كرد، چنانكه مى‌توان مجموعه كوچكتر را علمى كه موضوعش آن مفهوم جزئى‌تر است به حساب آورد. با اين حساب، حتى براساس معيار دسته‌بندى ارسطوئى، مى‌توان مجموع مسائل علوم را به صورتهاى گوناگونى به مجموعه‌هاى مختلف دسته‌بندى كرد كه دسته‌بندى ارسطويى تنها يكى از آنهاست و لهذا انتخاب آن از ميان دسته‌بنديهاى ممكن دليل ديگرى مى‌طلبد.

به تعبير ديگر، چنين نيست كه هيچ مفهوم كلّيى وجود نداشته باشد كه بر موضوع دو يا سه يا همگى علوم صدق نكند، بلكه مى‌توان مفهوم كلى و عامى در نظر گرفت كه موضوعات مسائل دو يا چند علم و يا حتى موضوعات مسائل همه علوم را شامل شود، مثل موجود، همچنانكه مى‌توان مفاهيم خاصترى نيز به دست آورد كه تنها شامل بخشى از مسائل يك علم شود، مانند مفهوم حجم كه تنها بر پاره‌اى از مسائل هندسه صدق مى‌كند يا مفهوم كره، مكعب، استوانه و امثال آنها كه شمول آنها حتى از مفهوم حجم كمتر است و به همين ترتيب است در ساير علوم. پس اگر مجموعه مسائل يك علم را در نظر بگيريم و موضوع آنها را مورد توجه قرار دهيم، تنها با يك مفهوم كلى قابل صدق بر اين موضوعات روبرو نيستيم تا موضوع علم‌