نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 32
همان موضوع علم است. مثلا
سه قضيه «حجم مكعب برابر مكعب يك ضلع است» و «سطح مربع برابر مربع يك ضلع است» و
«دو خط موازى با يك خط با همديگر موازىاند» سه مسئله هندسى هستند. ديده مىشود كه
موضوع مسئله اول حجم است و موضوع مسئله دوم سطح و موضوع مسئله سوم خط و اين سه
اجزاى يك كلّ نيستند ولى مفهوم كميت متصل بر هر سه صدق مىكند، پس كميت متصل موضوع
علم هندسه است و براى تشخيص اينكه آيا مسئلهاى خاص از مسائل هندسه است يا نه،
بايد ببينيم موضوع آن مصداق كميت متصل است يا نه.
پس در اين حالت نسبت بين
موضوع مسائل علم با موضوع علم نسبت جزئى به كلى است، يعنى موضوع هر مسئله مصداق
موضوع علم است.
باختصار، موضوع يك علم
عبارت است از آن كل يا كليى كه هريك از موضوعات مسائل جزء يا جزئى آن هستند و همين
موضوع علم است كه سبب وحدت و سنخيت مسائل يك علم و نيز موجب قرابت علوم و بالاخره
سبب طايفه شدن آنها مىشود. اگر مىبينيم مسائل حساب به صورت دستهاى خاص تحت
عنوان «حساب» و مسائل هندسه به صورت دستهاى ديگر تحت عنوان «هندسه» مطرحاند،
بدينسبب است كه موضوعات مسائل حساب همه مصداق كميت متصلاند و موضوعات مسائل
هندسه همه مصداق كميت منفصل. پس موضوع حساب غير از موضوع هندسه است و طبعا علم
حساب غير از علم هندسه است.
بنابراين، اختلاف موضوعات
علوم سبب اختلاف و تمايز علوم و وحدت موضوع يك علم سبب انسجام و وحدت مسائل آن علم
بخصوص است. نيز اگر مىبينيم بين حساب و هندسه قرابتى وجود دارد كه بين هريك از
آندو با علم طب وجود ندارد، از آنروست كه موضوع اين هردو مصداق كميت است، يكى
كميت متصل و ديگرى كميت منفصل، اما موضوع طب مصداق كميت نيست. پس بين موضوع اين دو
علم نوعى وحدت و قرابت يافت مىشود كه بين موضوع آنها و موضوع طب يافت نمىشود؛ و
نيز ارتباطات طايفهاى علوم، مثل طايفه علوم حقيقى در مقابل طايفه علوم اعتبارى،
از آنجاست كه موضوعات طايفه اوّل همه موجودات حقيقىاند، در حالىكه موضوعات طايفه
دوم چنين نيستند. پس اين خصوصيت مشترك موضوعات آنهاست كه موجب اينگونه ارتباطات
گرديده است.
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 32