آنها به سوى دوزخ آنها را بر عذاب الهى عرضه مى‌دارند [1] بعضى نيز گفته‌اند در عبارت يك نوع" قلب" است و منظور از عرضه داشتن كافران بر آتش همان عرضه داشتن آتش بر كفار است، چرا كه آتش عقل و شعورى ندارد تا كافران را به او عرضه كنند، در حالى كه عرضه داشتن در مواردى است كه طرف داراى درك و شعورى باشد.

ولى اين ايراد را مى‌توان پاسخ گفت چرا كه در پاره‌اى از آيات قرآن يك نوع درك و شعور براى دوزخ بيان شده تا آنجا كه خداوند با آن سخن مى‌گويد، و او پاسخ مى‌دهد: مى‌فرمايد: هل امتلات؟" اى دوزخ آيا پر شدى"؟ در پاسخ عرض مى‌كند: هَلْ مِنْ مَزِيدٍ؟:" آيا بيشتر از اين هم وجود دارد"؟! (ق- 30).

حق اين است كه حقيقت عرضه داشتن به معنى رفع موانع ميان دو چيز است، تا آنجا كه يكى در اختيار ديگرى قرار گيرد، و در مورد كافران و دوزخ مطلب چنان است كه موانع در ميان آن دو بر طرف مى‌شود، و در اين صورت هم مى‌توان گفت: آنها بر آتش عرضه مى‌شوند، و هم آتش بر آنها، و هر دو تعبير صحيح است.

و به هر حال نيازى نيست كه عرضه داشتن را به معنى وارد شدن در آتش بگيريم آن چنان كه" طبرسى" در" مجمع البيان" آورده، بلكه اين عرضه داشتن خود يك نوع عذاب دردناك و هولناك است كه دوزخيان قبل از ورود در آتش تمام قسمتهاى جهنم را از بيرون با چشم خود مى‌بينند و سرنوشت شوم خويش را مشاهده مى‌كنند و زجر مى‌كشند.

2-

[جمله" اذهبتم طيباتكم"]

جمله" أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ‌" به معنى بهره‌گيرى از لذائذ دنياست و تعبير به" اذهبتم" (برديد) به خاطر آن است كه اين لذائذ و مواهب با

[1] تفسير" الميزان" جلد 18 صفحه 223 ذيل آيات مورد بحث.