كنند، و دروغگويى ملكه راسخه‌اى در دلهايشان شده بود، و وقتى ملكه‌اى در نفس رسوخ نمود نفس ناگزير در اجابت خواسته‌هاى آن است، هم چنان كه مرد فحاش وقتى ملكه دشنام دادن در نفسش مستقر گشت، هر چه هم تصميم بگيرد، نمى‌تواند از آن خوددارى نمايد، و همچنين مرد متكبر و لجوج و عنود نمى‌تواند نفس خود را به تواضع وادارد، و اگر هم احيانا در مواقف خطرناك خاضع شود خضوعش ظاهرى و ريايى است، و در باطن همان متكبر و لجوجى است كه بود، و بقدر خردلى تغيير حالت نداده است. از اين جهت كفار نيز در قيامت روى عادت و ملكه‌اى كه در دنيا داشتند بى اختيار لب به دروغ مى‌گشايند.

اين است سر دروغگويى كفار در روز قيامت، چرا كه روز قيامت روز برون ريختن سريره‌ها است و معلوم است سريره و باطنى كه آميخته با دروغ است جز دروغ از او ترشح نمى‌كند. خداى تعالى هم در اين باره مى‌فرمايد:(وَ لا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثاً)[1].

خلاصه اينكه كفار و اهل دنيا رفتارشان در قيامت عينا همان رفتارى است كه در دنيا با يكديگر داشتند، و خداى تعالى هم در موارد بسيارى از قرآن رفتار آنان را حكايت مى‌كند، از آن جمله آيه زير است كه از همه آن آيات كوتاه‌تر و اشاره‌اش اجمالى‌تر است:(إِنَّ ذلِكَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ)[2] هم چنان كه اهل مغفرت و بهشت هم در آن نشات همان صفا و سلامتى را كه در دنيا داشتند از خود نشان مى‌دهند، و خداى تعالى در باره آنان مى‌فرمايد:(لا يَسْمَعُونَ فِيها لَغْواً وَ لا تَأْثِيماً، إِلَّا قِيلًا سَلاماً سَلاماً)[3].

(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ ...) اكنه جمع كن - بكسر كاف-، به معناى چادر و پرده‌اى است كه در آن چيزى را پنهان و پوشيده مى‌دارند، و وقر به معناى سنگينى گوش است، و اساطير جمع اسطوره و بنا بر آنچه از مبرد نقل شده به معناى دروغ و خدعه است، و گويا ريشه اين لغت سطر بوده كه به معناى صفى از نوشته و يا از درخت و يا از انسان است، آن گاه در مجموعه و منظومه‌اى از اخبار كاذب غلبه استعمال پيدا كرده است.

ظاهر سياق اقتضا مى‌كرد كه بدون ذكر كفار بفرمايد: يقولون ان هذا الا اساطير

[1] و نمى‌توانند حديثى را از خداوند پوشيده بدارند. سوره نساء آيه 41

[2] به درستى كه نزاع اهل آتش حق است. سوره ص آيه 64

[3] در بهشت لغو نمى‌شنوند و به يكديگر نسبت گناه نمى‌دهند در آنجا جز سلام سلام سخنى نيست. سوره واقعه آيه 26