گفتارى در عموميت خلقت و گسترش دامنه آن‌

اينكه خداى تعالى فرمود:(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) ظهور دارد در اينكه خلقت عمومى است و بر هر چيزى كه بهره‌اى از وجود دارد گسترش دارد و خلاصه هيچ موجودى نيست مگر آنكه به صنع او وجود يافته است، و اين عبارت يعنى عبارت‌(اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) در قرآن كريم مكرر آمده، و در هيچ جا قرينه‌اى كه دلالت بر تخصيص آن داشته باشد نيست، اينك ما موارد آن را نقل مى‌كنيم تا خواننده نيز عموميت و نبودن قرينه تخصيص را بنگرد:(قُلِ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ)[1]،(اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَكِيلٌ)[2]،(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ)[3].

راجع به اين مساله در بين فلاسفه و متكلمين ملتهايى مانند يهود، نصارا و اسلام كه داراى مكتب توحيداند اختلافات و مشاجرات دامنه‌دار عجيبى به پا خاسته، و در نتيجه حرفهاى عجيب و غريبى زده‌اند، و چون بحث فعلى ما قرآنى و تفسيرى است و حاجتى به ايراد آن اقوال و آرا نداريم از نقل آنها خوددارى نموده و تنها در تحقيق اين جهت برمى‌آييم كه خلاصه نظر قرآن كريم در اين باره چيست، و آيات مربوط به آن را نقل مى‌كنيم تا ببينيم از آنها چه به دست مى‌آيد.

نخست مى‌بينيم كه قرآن كريم در باره اينكه موجودات عالم مانند آسمان، ستارگان، سيارات، زمين، كوه‌ها، پستيها، بلندى‌ها، درياها، خشكى‌ها، عناصر، معدنيها، ابرها، رعد و برقها، باران، صاعقه، تگرگ، گياه، درخت، حيوان و انسان داراى آثار و خواصى هستند، و اينكه نسبت اين آثار به موجودات نسبت فعل به فاعل و معلول به علت است همان نظريه‌اى را اظهار داشته كه خود ما هم همان را امر مسلمى مى‌دانيم.

و نيز مى‌بينيم كه براى آدميان مانند ساير انواع موجودات، افعالى از قبيل خوردن و آشاميدن، نشستن و راه رفتن، صحت و مرض، رشد، فهم و شعور و خوشحالى و سرور، قائل شده و آنها را قائم به وجود انسان و مستند به وى دانسته است.

[1] سوره رعد آيه 16

[2] سوره زمر آيه 62

[3] سوره مؤمن آيه 62