مى‌كردند مردم مى‌پذيرفتند، و ليكن در عين اينكه مى‌دانستند دعوت به توحيد صحيح و دعوت به شرك باطل است، با اينحال به خاطر عناد و گردنكشى از گفتن حق و اعتراف به آن و همچنين از شهادت دادن بر آن لال شدند، و اين دو طايفه- چنان كه گفتيم- هر دو مشتركند در اينكه در ظلمتى قرار دارند كه حق در آن ديده نمى‌شود، و اشخاص بينا و شنواى ديگر هم نمى‌توانند با اشارتهاى خود آنان را هوشيار و بينا سازند. اين معنايى است كه از فصل و وصل در آيه استفاده مى‌شود، و مؤيد آن اين است كه جملات مرتبى هم كه در اين آيات است از قبيل جمله‌(وَ هُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ يَنْأَوْنَ عَنْهُ)[1] و همچنين جمله‌(وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ)[2] همه شامل هر دو طايفه مى‌شوند.

و اما وجه فصل در آيه مربوط به منافقين:(صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ) اين است كه آنان همه اين صفات را يك جا و در زمان واحد داشتند، زيرا به كلى از رحمت خدا منقطع و بى بهره بودند، هم چنان كه وجه وصل در آيه مربوط به كفار:(خَتَمَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‌ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‌ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ) اين است كه بفهماند: مهر شدن گوش غير از مهر شدن دلها است، چنان كه اين تفاوت را در آيه‌(وَ قالُوا قُلُوبُنا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونا إِلَيْهِ وَ فِي آذانِنا وَقْرٌ وَ مِنْ بَيْنِنا وَ بَيْنِكَ حِجابٌ)[3] صريحا بيان فرموده است.

البته آيه مورد بحث به وجوه ديگرى هم توجيه شده است.

(قُلْ أَ رَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ ...) لفظ أ رأيتكم لفظى است مركب از: 1- همزه استفهام 2- صيغه مفرد مذكر ماضى از ماده رؤيت 3- ضمير جمع مخاطب.

اهل ادب اين كلمه را به معناى: خبر ده مرا گرفته‌اند، راغب در مفردات مى‌گويد:

أ رأيت به منزله خبر ده مرا است، و كاف هم بر آن داخل مى‌شود تا در تثنيه و جمع تغييرات بر كاف واقع شده و صيغه بحال خود باقى بماند، خداى تعالى در كلام مجيد خود اين لفظ را استعمال كرده مى‌فرمايد:(أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي) و(قُلْ أَ رَأَيْتَكُمْ)[4].

در اين آيه احتجاج عليه مشركين تجديد شده، مجددا به وجه ديگرى بر بطلان شركشان‌

[1] سوره انعام آيه 26

[2] سوره انعام آيه 37

[3] و گفتند دلهاى ما از آنچه ما را به آن دعوت مى‌كنى در پوشش است و در گوشهاى ما سنگينى است و ميان ما و تو پرده‌اى است. سوره فصلت آيه 5

[4] مفردات راغب ص 209