اجزاى عالم به هر طورى كه بخواهد تصرف نمايد.

قسم دوم: ملك (بكسره ميم) ملك اعتبارى و قراردادى است، و آن عبارت است از اينكه اگر مالك را انسان فرض كنيم، بتواند در چيزى كه ملك او است تصرفاتى كند، كه عقلا آن را قبول دارند، و خلاصه در چارچوب رابطه‌اى كه عقلا بين او و ملكش برقرار مى‌دانند هر قسم تصرفى كه مى‌خواهد بكند، تا به مقاصد اجتماعى خود نائل شود، و در حقيقت عقلا وقتى چنين ملكيتى را اعتبار كردند كه الگويش را از ملك حقيقى و آثار آن گرفتند، بعد چيزى شبيه به ملكيت در عالم وجود را در اجتماع برقرار ساختند، تا به اين وسيله از اعيان و كالاهايى كه بدان محتاجند استفاده‌اى معقول كنند، نظير همان استفاده‌اى كه مالك حقيقى، از ملك حقيقى و تكوينيش مى‌كرد.

تفاوتى كه بين ملك اعتبارى و ملك حقيقى هست يكى اين است كه ملك حقيقى جز با بطلان قابل تغيير نبود، (نمى‌شد من چشم خودم را در عين اينكه چشم من است از وجود خود بى‌نياز سازم) ولى ملك اعتبارى از آنجايى كه قوامش به وضع و اعتبار است، قابل تغيير و تحول هست، ممكن است اين نوع ملك از مالكى به مالك ديگر منتقل شود، مثلا مالك اولى آن را به دومى بفروشد، و يا ببخشد و يا با ساير اسباب نقل، منتقل سازد.

تا اينجا آنچه گفتيم در باره ملك (بكسره ميم) بود، اما ملك (به ضمه ميم) هر چند كه آن نيز از سنخ ملك (به كسره) است، الا اينكه در اينجا مالكيت مربوط به چيزهايى است كه جماعتى از مردم آن را مالكند، چون ملك به معناى پادشاهى است، و پادشاه مالك چيزهايى است كه در ملك رعيت است، او مى‌تواند در آنچه رعيت مالك است تصرف كند، بدون اينكه تصرفش معارض با تصرف رعايا باشد، و يا خواست رعيت معارض و مزاحم با خواستش باشد.

پس ملك پادشاه، در حقيقت ملكى است روى ملك، كه در اصطلاح آن را ملك طولى مى‌ناميم، مانند ملك مولى است نسبت به برده، و نسبت به آنچه برده‌اش مالك است، و به همين جهت ملك (بضمه ميم) هم آن دو قسم را كه ما در ملك (بكسره) ذكر كرديم، خواهد داشت.

و خداى سبحان هم مليك تمام عالم است، و هم مالك آن آنهم على الاطلاق، اما اينكه مالك همه عالم است دليلش اين است كه ربوبيت و قيمومت مطلقه دارد، هيچ موجودى خارج از ربوبيت او نيست، براى اينكه آنچه تصور شود، خالقش خدا است، و نيز تمام عالم از او است.