و اما قيام به معناى ايستادن كه مقابل نشستن است بدون شك مناسب با مورد آيه نيست و آيه شريفه با آن، معناى درستى نمى‌دهد.

نكته دوم اينكه: مراد از خبط ناشى از مس شيطان ، حركات نامنظم جن‌زدگان در حال بيهوشى و يا بعد از آن نيست، و مفسرينى كه كلمه نامبرده را به اين معنا گرفته‌اند اشتباه كرده‌اند، زيرا اين معنا با هدف آيه سازگار نيست، چون غرض آيه اين است اعتقاد رباخوار را در اينكه فرقى ميان بيع و ربا نيست بفهماند و عمل او را كه بر اساس اين اعتقاد انجام مى‌دهد تخطئه كند، و حاصلش اين است كه افعال رباخوار، افعال اختيارى است كه از اعتقادى غلط سر مى‌زند، و اين چه ربطى به جست و خيزهاى يك شخص مصروع و غش كرده دارد، پس برگشت معناى آيه به همان بيانى است كه ما كرديم و گفتيم: مراد اين است كه رفتار رباخوار در مورد امر معاش و زندگى به رفتار جن زده و ديوانه‌اى مى‌ماند كه خوب را از بد تميز نمى‌دهد.

نكته سوم اينكه: تشبيهى كه در آيه شده، و رباخوار را به كسى تشبيه كرده كه در اثر مس شيطان ديوانه شده، خالى از اين اشعار نيست كه چنين چيزى (يعنى ديوانه شدن در اثر مس شيطان) امرى است ممكن، چون هر چند آيه شريفه دلالت ندارد كه همه ديوانگان در اثر مس شيطان ديوانه شده‌اند، ولى اينقدر دلالت دارد كه بعضى از جنونها در اثر مس شيطان رخ مى‌دهد.

[آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه بعضى از ديوانگى‌ها در اثر مس شيطان رخ مى‌دهد]

مطلب ديگرى كه از اين آيه استفاده مى‌شود اين است كه هر چند دلالت ندارد بر اينكه مس نامبرده به وسيله خود ابليس انجام مى‌شود چون كلمه (شيطان) به معناى ابليس نيست، بلكه به معناى شرور است، چه از جن باشد و چه از انس، و ليكن اين مقدار دلالت دارد كه بعضى از ديوانگى‌ها در اثر مس جن كه ابليس هم فردى از جن است، رخ مى‌دهد.

[سخن بعضى از مفسرين مبنى بر عدم امكان ديوانه شدن با مس شيطان‌]

با اين بيان بطلان گفتار بعضى از مفسرين كه ذيلا از نظر خواننده مى‌گذرد روشن مى‌شود، كه گفته است: تشبيهى كه در آيه شريفه آمده از باب: چون كه با كودك سر و كارت فتاد مى‌باشد، زيرا مردم عقيده‌اى فاسد دارند و آن اين است كه ديوانگان در اثر آزار جن، ديوانه مى‌شوند و چنين گفتارى از قرآن كريم هيچ عيبى ندارد، براى اينكه صرفا خواسته است رباخوار را تشبيه به جن‌زده كند.

و اما اينكه جن‌زدگى اعتقاد درستى است يا نادرست، آيه از آن ساكت است، پس حقيقت معناى آيه اين است كه رفتار اين رباخواران، همانند رفتار ديوانگانى است كه شما مردم معتقديد در اثر آزار جن ديوانه شده‌اند، و اما آيا اين اعتقاد درست است يا نادرست؟ بايد گفت: اعتقادى است نادرست، و غير ممكن، براى اينكه خداى تعالى عادل‌تر از آن است كه‌