براى اينكه آيات دسته اول كه مورد بحث ما است حكم مى‌كند به اينكه گناهان كشته شده به ظلم، به گردن قاتل ظالم است، و وقتى به گردن او بود اگر مؤاخذه‌اش كنند، به گناهان خودش مؤاخذه‌اش كرده‌اند، و نيز آن آيات حكم مى‌كرد كه هر كس سنت بدى باب كند پيروان آن سنت به تنهايى آن گناه را مرتكب نشده‌اند، باب كننده نيز مرتكب شده، پس يك معصيت دو معصيت است، و اگر حكم مى‌كرد به اينكه ياور ظالم در ظلمش و پيرو پيشواى ضلالت هر دو شريك در معصيتند، و مثل خود ظالم و پيشوا، فاعلند، قهرا مصداق آيه: (لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌ ...) و نظاير آن مى‌شوند، نه اينكه اين دو طايفه از حكم آيه نامبرده مستثنا باشند و يا مورد نقض آن واقع گردند.

آيه شريفه:(وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ، وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ، وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِما يَفْعَلُونَ)[1] هم به همين معنا اشاره مى‌كند، چون جمله (و خدا به آنچه مى‌كردند داناتر است) دلالت و يا حد اقل اشعار به اين دارد كه پرداخت و دادن عمل هر كسى به وى بر حسب علم خدا و محاسبه‌اى است كه او از افعال خلق دارد، نه بر حسب محاسبه‌اى كه خلق پيش خود دارند، چون خلق علم و عقل اين محاسبه را ندارند، زيرا خدا اين عقل را در دنيا از آنان سلب كرده، و در حكايت گفتار دوزخيان فرموده:(لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ)[2].

و نيز در آخرت هم عقل و علم را از آنان گرفته مى‌فرمايد:(وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ أَعْمى‌، فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى‌، وَ أَضَلُّ سَبِيلًا)[3].

و نيز فرموده:(نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ)[4] و در تصديق اين گرفتن علم و عقل فرموده:(قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ: رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا، فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ، قالَ: لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ)[5] كه در اين آيه براى همه متبوعان و تابعان عذاب دو چندان اثبات‌

[1] و ميان آنان به حق داورى مى‌شود، بدون اينكه ظلمى شوند، و هر كس هر چه كرده به تمام و كمال داده مى‌شود، و خدا به آنچه مى‌كردند داناتر است. سوره زمر آيه 70

[2] اگر ما مى‌شنيديم و تعقل مى‌كرديم، از دوزخيان نمى‌بوديم سوره ملك آيه 10

[3] كسى كه در دنيا كور بوده در آخرت هم كور و بلكه گمراه‌تر است. سوره اسرا آيه 72

[4] آتش افروخته خدا كه بر دلها مسلط شود. سوره همزه آيه 7

[5] پيروانشان راجع به پيشروان خود گفتند پروردگارا اينان ما را گمراه كردند، پس عذابشان را از آتش دو چندان كن، خداى تعالى گويد همه را عذاب دو چندان است اما شما نمى‌دانيد. سوره اعراف آيه 37