نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 2 صفحه : 225
شده، ميليونها نفر را كه به آن دعوت ايمان آورده
و منقاد آن شدند، براى رسيدن به سعادت تربيت كرده، و چند برابر آن را هم به خاطر
انكار و ردشان به شقاوت كشانيده.
[آثار
تكوينى هدايت دينى و در اصلاح جوامع بشرى و تاثير متقابل عمل و نفس در يكديگر]
علاوه بر
بعضى اجتماعات دينى كه احيانا تشكيل شده، و به صورت مدينه فاضلهاى در آمده است،
از اين هم كه بگذريم عمر دنيا كه هنوز تمام نشده، و عالم انسانى منقرض نگشته، از
كجا كه تحولات اجتماع انسانى روزى كار انسان را به تشكيل اجتماعى دينى و صالح
نكشاند، اجتماعى كه زندگى انسانها در آن، زندگى انسان حقيقى باشد، و انسان به
سعادت فضائل و اخلاق راقيه برسد، روزى كه در روى زمين جز خدا چيزى پرستيده نشود، و
اثرى از ظلم و رذائل باقى نماند، و ما نمىتوانيم مثل چنين تاثير عظيمى را ناديده
گرفته، و بىاعتنا از كنارش بگذريم.
و ثانيا
بحثهاى اجتماعى، و همچنين علم روانكاوى و علم اخلاق اين معنا را ثابت كرده كه
افعالى كه از انسان سر مىزند، ارتباطى با احوال درونى و ملكات اخلاقى دارد، و از
سرچشمه صفات نفسانى تراوش مىكند، و در عين حال تاثيرى متقابل در نفس دارد.
پس افعال در
عين اينكه آثار نفس و صفات نفس هستند، در نفس و صفات آن اثر هم مىگذارند، و از
اين مطلب مسلم دو اصل استنتاج مىشود، يكى سرايت صفات و اخلاق، و يكى هم اصل وراثت
آنها، در اصل اول وجود صفات و اخلاق بوسيله سرايت در عمل وسعت عرضى پيدا مىكند، و
در اصل دوم بقاى وجود آنها بوسيله وراثت وسعت طولى مىيابد.
(سادهتر
بگويم عمل آدمى مطابق و هم سنخ نفس او صادر مىشود هر قدر نفس داراى صفات كاملترى
باشد عمل داراى كيفيت بيشترى از حسن مىگردد و اين همان وسعت عرضى است و در اثر
تكرار اينگونه اعمال ملكات فاضله رسوخ بيشترى در نفس پيدا مىكند و در نتيجه صدور
اينگونه اعمال دوام و بقاى بيشترى مىيابد و اين همان وسعت طولى است).
مترجم پس چنين دعوت عظيمى كه همواره دوش به دوش بشر و از قديمىترين عهد
بشريت چه قبل از ضبط تاريخ و چه بعد از آن همراه بشر بوده و بشر آن را پذيرفته
حتما اثر عميقى در زندگى اجتماعى بشر داشته، و در تهذيب اخلاق بشر و تقويت صفات
پسنديده او اثر گذاشته، و گرنه مورد قبول او واقع نمىشد، پس دعوت دينى بدون شك
آثارى در نفوس داشته حتى در آن اكثريتى كه آن را نپذيرفته و به آن ايمان نياوردند.
آرى حقيقت
امر اين است كه اين تمدنى كه ما فعلا در جوامع مترقى بشر مىبينيم، همه از آثار
نبوت و دين است، كه اين جوامع آن را به وراثت و يا تقليد به دست آوردهاند، از
روزى كه دين در ميان بشر پيدا شد، و امتها و جماعتهاى بسيارى خود را متدين به آن
دانستند،
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 2 صفحه : 225