باشند و يا حركت كنند و يا امثال اين، و كلمه فزع بطورى كه راغب گفته به معناى آن گرفتگى و نفرتى است كه از منظره‌اى نفرت آور به انسان دست مى‌دهد و فزع هم از همان جنس جزع است‌[1] و كلمه دخور به معناى كوچكى و خوارى است.

[مقصود از نفخ در صور در آيه:(وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ ...) كدام نفخه است؟]

بعضى‌[2] گفته‌اند: مراد از اين نفخ صور، نفخه دومى است كه با آن، روح به كالبدها دميده مى‌شود، و همه براى فصل قضاء مبعوث مى‌گردند، مؤيد اين، جمله ذيل آيه است كه مى‌فرمايد: (وَ كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ‌) يعنى همگى با ذلت و خوارى بدانجا مى‌آيند، چون مراد از اتوه- مى‌آيند آن را حضورشان نزد خداى سبحان است و نيز مؤيد ديگر آن استثناى (مَنْ شاءَ اللَّهُ‌)- هر كس را كه خدا بخواهد ، از حكم فزع است، كه بعد از آن جمله‌(وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ)، را در باره نيكوكاران آورده و همين خود دلالت مى‌كند بر اينكه فزع مذكور همان فزع در نفخه دوم است.

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: مراد از آن، نفخه اول است كه با آن همه زندگان مى‌ميرند، به دليل اينكه در جاى ديگر فرمود،(وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى‌ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ)[4] چون صعقه ، در اين آيه همان فزع در آن آيه است، كه در هر دو آيه، نتيجه نفخه اولى گرفته شده و بنا بر اين، مراد از جمله‌(كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ) رجوعشان به سوى خدا به سبب مردن مى‌باشد.

و بعيد نيست كه مراد نفخ در صور، در اين صورت مطلق نفخ باشد، چه آن نفخى كه با آن مى‌ميرند و يا آن نفخى كه با آن زنده مى‌شوند، براى اينكه، نفخه هر چه باشد از مختصات قيامت است و اينكه بعضى در فزع و بعضى در ايمنى هستند و نيز كوه‌ها به راه مى‌افتند، همه از خواص نفخه اول باشد و اينكه مردم با خوارى نزد خدا مى‌شوند، از خواص نفخه دوم باشد، كه بنا بر اين احتمال، اشكالى كه چه بسا ممكن است بر هر دو وجه سابق بشود دفع مى‌گردد.

خداى تعالى از حكم فزع عمومى كه شامل همه موجودات آسمانها و زمين است‌

[1] مفردات راغب، ماده فزع .

[2] روح المعانى، ج 20، ص 30.

[3] روح المعانى، ج 20، ص 31.

[4] در صور دميده مى‌شود، پس مى‌ميرند همه كسانى كه در آسمانها و زمينند، مگر آن كس كه خدا بخواهد، پس آن گاه بارى ديگر در آن دميده مى‌شود، كه ناگهان همه به حال ايستاده، زنده مى‌شوند، كه دارند تماشا مى‌كنند. سوره زمر، آيه 68.