مى‌شوند، در نتيجه معناى آيه اين مى‌شود كه كفار ظلم كردند، و دروغ گفتند[1].

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: كلمه ظلما به وسيله جاء منصوب نشده، بلكه به خاطر حذف حرف جر بوده، و تقدير كلام فقد جاءوا بظلم بوده. بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: كلمه مذكور حال است، و تقدير كلام: فقد جاءوا ظالمين- آمدند در حالى كه از ستمكاران بودند بوده. ولى اين حرف بسيار سخيف و بى پايه است.

و نيز در مجمع البيان است كه: اگر گفته شود كه چرا در پاسخشان به همين كلام كوتاه اكتفاء كرده؟ در جواب مى‌گوييم: چون در سابق با كفار تحدى كرده بود، كه اگر در باره قرآن شك داريد نظيرش را بياوريد، و چون از آوردن نظير آن عاجز شدند، لذا در اينجا به همين مقدار اكتفاء فرمود، چون فقط مى‌خواست متنبهشان كند به عجز و ناتوانيشان‌[4].

ولى گويا جواب از اين سخن كفار،(إِنْ هَذا إِلَّا إِفْكٌ افْتَراهُ) و از اينكه گفتند:

(أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَها) جمله‌(قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذِي يَعْلَمُ السِّرَّ ...) است، كه به زودى اين معنا را روشن مى‌كنيم، و جمله‌اى كه صاحب مجمع آن را جواب پنداشته، يعنى جمله‌(فَقَدْ جاؤُ ظُلْماً وَ زُوراً) جواب نيست، بلكه صرفا رد كلام كفار است، كه در معناى رد كلام خصم است با سند، و سندش همان آيات تحدى است.

و كوتاه سخن اينكه: معناى آيه چنين است: كسانى كه از عرب كفر ورزيدند گفتند اين قرآن، نيست مگر كلامى منحرف از وجهه‌اى كه بايد داشته باشد، چون كلام خود محمد است كه به خدا نسبتش داده، و در اين افتراء جمعى از اهل كتاب نيز او را كمك كرده‌اند، و اين اعراب كافر با اين سخن خود ظلم و دروغى مرتكب شدند.

(وَ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَها فَهِيَ تُمْلى‌ عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلًا) كلمه اساطير جمع اسطوره است، كه به معناى خبر نوشته شده است، ولى بيشتر در اخبار خرافى استعمال مى‌شود. و كلمه اكتتاب به معناى كتابت و نوشتن است، و اگر نوشتن را به آن جناب نسبت داده‌اند، با اينكه مى‌دانستند آن حضرت نوشتن را نمى‌داند، از باب مجاز، و يا از اين باب است كه به درخواست او ديگران نوشته باشند، هم چنان كه امير مى‌گويد من به فلانى چنين و چنان نوشتم، با اينكه منشى او به دستور او نوشته است، به شهادت اينكه دنبالش گفتند:( فَهِيَ تُمْلى‌ عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلًا)- پس اين قرآن‌

[1] مجمع البيان، ج 7، ص 160.

[2] ( 2 و 3) روح المعانى، ج 18، ص 235.

[3] ( 2 و 3) روح المعانى، ج 18، ص 235.

[4] مجمع البيان، ج 7، ص 161.