دين خدا اعتقاد قلبى داريم و آن را شريعت خود قرار داديم و نيز اعتقاد قلبى داريم بر اينكه رسول جز به حق خبر نمى‌دهد، و جز به حق حكم نمى‌كند.

و اينكه فرمود:(ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ) معنايش اين است كه طايفه‌اى از اين گروه كه مى‌گفتند:(آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ أَطَعْنا) بعد از گفتن اين حرف از مقتضا و لوازم گفتار خويش برگشته، و اعراض كردند.

و معناى اينكه فرمود:(وَ ما أُولئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ) اين است كه اين گويندگان مؤمن نيستند، و مشار اليه به اشاره اولئك- اينان به شهادت سياق عموم گويندگان است، نه خصوص طايفه‌اى كه اعراض كردند، چون سياق كلام براى مذمت همه است.

[بيان اينكه نفاق انگيزه اعراض پاره‌اى از مؤمنان ظاهرى از حكم و حكمت رسول اللَّه 6 بوده است‌]

(وَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ).

سياق آيه شهادت مى‌دهد بر اينكه آيات درباره بعضى از منافقين نازل شده كه با بعضى ديگر مرافعه‌اى داشته‌اند و آن طرف پيشنهاد كرده كه نزد رسول خدا 6 روند و هر چه او در ميان آن دو حكم كرد قبول كنند، و منافق مزبور زير بار نرفته، و اين آيات در اين خصوص نازل شده.

با اينكه رسول خدا 6 در ميان مردم به حكم خدا حكم مى‌كرد، هم چنان كه قرآن كريم در اين باره فرموده:(إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ)[1].

پس حكم، يك نسبت به رسول خدا 6 دارد كه نسبت مباشرت است، و نسبتى هم به خداى سبحان دارد كه جزء شريعت او است و او است كه پيغمبر را براى حكم و قضاء منصوب نموده.

با اين بيان روشن مى‌شود كه مراد از دعوت به سوى خدا، براى اينكه در ميان آنان حكم كند، عبارت است از دعوت به متابعت و پيروى آنچه شرع او در مورد نزاع اقتضاء دارد و مراد از دعوت به سوى رسول او تا در ميان مردم حكم كند، عبارت است از دعوت به متابعت آنچه او به مباشرت حكم مى‌كند.

و نيز ظاهر امر اين است كه ضمير در ليحكم به رسول بر مى‌گردد، و اگر ضمير را مفرد آورد (تا حكم كند) و تثنيه نياورد (تا او و خدا حكم كنند)، اشاره به اين است كه حكم‌

[1] ما كتاب را به حق به تو نازل كرديم تا در ميان مردم به آنچه خدا نشانت داده حكم كنى. سوره نساء، آيه 105.