نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 10 صفحه : 125
اشتباه مىكند، و به
انجام هيچ كارى امر و از انجام هيچ عملى نهى نمىكند مگر به خاطر آن قوا و ادواتى
كه به او داده شده و آن قوا و ادوات هم دعوت نمىكند مگر به آن چيزى كه به خاطر
رسيدن به آن مجهز شده، و آن عبارت است از هدف نهايى و كمال واقعى موجود.
از ميان همه
موجودات انسان نيز همين وضع را دارد و از آن مستثناء نيست. از آنجا كه مجهز به
جهاز تغذيه و نكاح است ناچار حكم حقيقيش در دين فطرت اين است كه غذا بخورد و
ازدواج بكند، نه اينكه چون مرتاضان هند و رهبانان مسيحيت از آن پرهيز كند. و نيز
از آنجا كه طبع بشر اجتماعى زيستن و تعاون در زندگى است، حكم حقيقيش اين است كه در
زندگى با ساير مردم شركت نموده، از مجتمع مردم جدا نگردد و به وظائف اجتماعيش عمل
كند، و بر همين قياس ساير خصايص وجودى او اقتضاء احكامى متناسب با خود را دارد.
پس، از ميان
احكام و سنتها آن حكم و سنتى براى بشر متعين شده كه هستى عام عالمى به آن دعوت
مىكند، عالمى كه بشر جزئى حقير و ناچيز از آن است، و جزئى است كه بر خلاف ساير
اجزاء مجهز به جهازى است كه او را به مرحله كمال وجودش سوق مىدهد. و بنا بر اين،
هستى عام عالمى كه اجزاء آن مرتبط و چون زنجير بهم پيوسته است، و محل اراده خداى
تعالى است، همو حامل شريعت فطرت انسانى و داعى به سوى دين حنيف الهى است.
پس، دين حق
عبارت است از حكم خداى سبحان كه غير از حكم او حكمى نيست و همين حكم
است كه منطبق بر خلقت الهى است، و ما وراى حكم او هر حكمى باشد باطل است، چون آدمى
را جز به سوى شقاوت و هلاكت نمىكشاند، و جز به سوى عذاب سعير هدايت نمىكند.
از همين جا
است كه آن دو اشكال قبلى حل و گشوده مىشود، اشكال اول اين بود كه چرا تقسيم رزق
حلال و حرام را منحصر به دو قسم كرد، يكى حلال و حرام به اذن خدا و
ديگرى حلال و حرام بدون اذن او ، با اينكه ممكن است بشر احكامى را به
مقتضاى مصلحتى كه يا قطعى است و يا خيالى، و يا صرف هواى نفس است براى خود تشريع
كند و اصلا به خدا نسبت ندهد، نه به حق و نه به افتراء؟ و اشكال دوم اين بود كه از
اين انحصار به دست مىآيد كه حكم مختص به خداى تعالى است، در حالى كه مىبينيم
بسيارى از سنتها در بين جوامع بشرى دائر است و عادت قومى و عوامل ديگر منشا تشريع
آن بوده است.
وجه اينكه
گفتيم با بيان گذشته ما هر دو اشكال حل مىشود اين است كه وقتى ثابت شد كه حكم
مختص به خداى سبحان است قهرا تمامى احكام و قوانينى كه داير بين مردم است يا در
حقيقت حكم خداى تعالى و ماخوذ از ناحيه او به وسيله وحى و يا رسالت است، و يا
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 10 صفحه : 125