اين خود مايه عزم و عظمت است)،[1]. كه مردم را دعوت به صبر و بخشايش كرده، چون باعث عزم و عظمت است.

و بالأخره اگر در امثال آيات بالا مردم را به اخلاق فاضله دعوت كرده و علت آن را فوائد دنيايى قرار داده، برگشت آن فوائد نيز در حقيقت به ثواب اخروى و در نتيجه خويهاى مخالف آنها، مايه عقاب آخرتى است.

طريقه دوم [طريقه انبياء است و آن توجه به فوائد اخروى فضائل است‌]

طريقه دوم از تهذيب اخلاق اين است كه آدمى فوائد آخرتى آن را در نظر بگيرد و اين طريقه، طريقه قرآن است كه ذكرش در قرآن مكرر آمده، مانند آيه: ((إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ، وَ أَمْوالَهُمْ، بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ)، خدا از مؤمنين جان‌ها و مالهاشان را خريد، در مقابل اينكه بهشت داشته باشند)،[2].

و آيه: ((إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ، بِغَيْرِ حِسابٍ‌)، صابران اجر خود را به تمام و كمال و بدون حساب خواهند گرفت)،[3].

و آيه: ((إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌)، بدرستى ستمكاران عذابى دردناك دارند)[4]، و آيه: ((اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ، وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ، يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ‌)، خداست سرپرست كسانى كه ايمان دارند و همواره از ظلمت‌ها به سوى نورشان بيرون مى‌آورد و كسانى كه كافر شدند، سرپرست آنها طاغوتهايند كه همواره از نور بسوى ظلمتشان بيرون مى‌آورند)[5] و امثال اين آيات با فنون مختلف، بسيار است.

آيات ديگرى هست كه ملحق به اين قسم آياتند، مانند آيه: ((ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ، إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها، إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ)، هيچ مصيبتى در زمين و نه در جانهاى شما نمى‌رسد، مگر آنكه قبل از آنكه آن را برسانيم، در كتابى نوشته بوديم و اين براى خدا آسان است)،[6] چون اين آيه مردم را دعوت مى‌كند به اينكه از تاسف و خوشحالى دورى كنند، براى اينكه آنچه به ايشان مى‌رسد، از پيش قضاءش رانده شده و ممكن نبوده كه نرسد و آنچه هم كه بايشان نمى‌رسد، بنا بوده نرسد، و تمامى حوادث مستند به قضاء و قدرى رانده شده است و با اين حال نه تاسف از نرسيدن چيزى معنا دارد و نه خوشحالى از رسيدنش و اين كار بيهوده از

[1]- سوره الشورى آيه 43

[2]- سوره توبه آيه 111

[3]- سوره زمر آيه 10

[4]- سوره ابراهيم آيه 22

[5]- سوره بقره آيه 257

[6]- سوره حديد آيه 22