نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 104
قانون تحول و تكامل
است، هيچ موجودى از موجودات، و هيچ جزئى از اجزاء اين عالم نيست، مگر آنكه وجودش
تدريجى است، كه از نقطه ضعف شروع ميشود، و بسوى قوة و شدت مىرود، از نقص شروع
شده، بسوى كمال مىرود، تا هم در ذاتش، و هم در توابع ذاتش، و لواحق آن، يعنى
افعالش، و آثارش تكامل نموده، بنقطه نهايت كمال خود برسد.
يكى از اجزاء
اين عالم انسان است، كه لا يزال در تحول و تكامل است، هم در وجودش، و هم در
افعالش، و هم در آثارش، به پيش مىرود، يكى از آثار انسانيت، آن آثاريست كه با فكر
و ادراك او صورت مىگيرد، پس احدى از ما انسانها نيست، مگر آنكه خودش را چنين در
مىيابد، كه امروزش از ديروزش كاملتر است، و نيز لا يزال در لحظه دوم، به
لغزشهاى خود در لحظه اول بر ميخورد، لغزشهايى در افعالش، در اقوالش، اين معنا
چيزى نيست كه انسانى با شعور آن را انكار كند، و در نفس خود آن را نيابد.
و اين كتاب
آسمانى كه رسول خدا 6 آن را آورده، بتدريج نازل شده، و پاره پاره و در مدت بيست
و سه سال بمردم قرائت ميشد، در حالى كه در اين مدت حالات مختلفى، و شرائط متفاوتى
پديد آمد، پارهاى از آن در مكه، و پارهاى در مدينه، پارهاى در شب، و پارهاى در
روز، پارهاى در سفر، و پارهاى در حضر، قسمتى در حال سلم، و قسمتى در حال جنگ،
طائفهاى در روز عسرت و شكست، و طائفهاى در حال غلبه و پيشرفت، عدهاى از آياتش
در حال امنيت و آرامش، و عدهاى ديگر در حال ترس و وحشت نازل شده.
آنهم نه
اينكه براى يك منظور نازل شده باشد، بلكه هم براى القاء معارف الهيه، و هم تعليم اخلاق
فاضله، و هم تقنين قوانين، و احكام دينى، آنهم در همه حوائج زندگى نازل شده است، و
با اين حال در چنين كتابى كوچكترين اختلاف در نظم متشابهش ديده نميشود، هم چنان كه
خودش در اين باره فرموده:(كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ)، كتابى كه
با تكرار مطالب در آن نظم متشابهش محفوظ است.[1]
اين از نظر اسلوب و نظم كلام، اما از نظر معارف و اصولى كه در معارف بيان كرده،
نيز اختلافى در آن وجود ندارد، طورى نيست كه يكى از معارفش با يكى ديگر آن متناقض
و منافى باشد، آيه آن آيه ديگرش را تفسير مىكند، و بعضى از آن بعض ديگر را بيان مىكند،
و جملهاى از آن مصدق جملهاى ديگر است، هم چنان كه امير المؤمنين على (ع) فرمود:
(بعضى از قرآن ناطق به مفاد بعض ديگر و پارهاى از آن شاهد پارهاى ديگر است)[2]، و اگر از ناحيه غير خدا بود، هم
نظم