منظور اين بود كه بدانيد در شبه جزيره عرب نقاط آباد و ثروت‌خيزى كه مهد تمدن‌هاى عالى و داراى سوابق ممتد تاريخى بوده است وجود داشته، ولى در عين حال على رغم اصول «ماترياليسم‌» هيچ كدام محل پرورش اسلام قرار نگرفت و اين تمدن عجيب كه حتى به تصديق طرفداران فلسفه ماديگرى يك قدم برجسته به سوى ترقى و تكامل بشريت بوده است از ميان يك سنگلاخ بى‌آب و علف كه اصولًا فاقد كلّيه شئون حياتى بود و از اصلاحات اساسى فرسنگ‌ها فاصله داشت، سر برآورد. باز واضح‌تر بگويم:

طبق اصول مادّى ممكن نيست تكامل جامعه‌ها به صورت «طفره» بروز كند، يعنى تا مرحله نخستين طى نگردد ممكن نيست مرحله دوم آغاز شود، و تا سنگ اوّل كاخ تمدن را نگذارند نوبت به سنگ دوم نمى‌رسد. هميشه تكامل جامعه‌ها بايد از حالات پست و ناقص شروع شده و رفته رفته به مراحل عالى‌تر برسد.

كار نداريم كه انتقال از يك مرحله به مرحله بعد به صورت «ناگهانى و انقلاب» است يا به صورت تدريجى، به خواست خدا در موقع خود به اين موضوع رسيدگى خواهيم كرد. منظور اين است كه در هر صورت بايد اين مراحل يكى پس از ديگرى طى شود.

اكنون قضاوت كنيد آن جمعيّتى كه هنوز قدم‌هاى اوّليه تمدن را برنداشته‌اند به يك تحول عظيمى كه كليه تمدن‌هاى عصر خود را در خود هضم كند نزديك‌ترند، يا آنهايى كه مراحل بسيارى را پيموده‌اند و به منت‌هاى درجه تمدن شايسته زمان خود رسيده‌اند؟! آيا ايران و روم و مصر و يونان و شام و بالاخره يمن و حيره، براى پرورش تمدن اسلامى آماده‌تر بود يا محيط حجاز و مكّه؟!

اينجاست كه فلسفه ماترياليسم به زانو در مى‌آيد و ناچار از تفسير و تعليل اين حادثه اظهار عجز و ناتوانى مى‌كند. شاگردان اين مكتب براى اينكه بر ناتوانى خود سرپوش نهند يك سلسله علل غير واقعى مطابق اصول مادى براى آن رديف مى‌كنند كه نمونه آن را سابقاً ملاحظه فرموديد، آنها هر چه تقلا مى‌كنند رمز حقيقى اين تحول عظيم را دريابند به جايى نمى‌رسند زيرا محاسبات اصول ماديگرى نتيجه را كاملًا به عكس اين جريان نشان مى‌دهد. لذا «چون نديدند حقيقت ره افسانه زدند».

مبادا تصور كنيد آنچه درباره تمدن كشور كهنسال يمن گفته شد منحصر به فرد بوده است، بلكه در اطراف شبه جزيره عربستان تمدن‌هاى بزرگ ديگرى نيز وجود داشته كه هر كدام به نوبه خود شايان اهميّت فراوانند، از آن جمله كشور «حيره» كه در حدود كوفه فعلى قرار داشته و «شامات» بوده كه هر كدام ساليان دراز مركز فرمانروايى سلاطين مقتدرى بوده است، و براى اينكه رشته سخن طولانى نشود از شرح آنها فعلًا خوددارى مى‌كنم اكنون يك مطالعه اجمالى هم در پيرامون وضع تجارت و طرز عقايد قسمت‌هاى مختلف شبه جزيره عرب و مخصوصاً سرزمين حجاز و مكّه به عمل آوريم تا از مقايسه آنها با يكديگر و با وضع ساير نقاط جهان، مقصود ما روشن‌تر شود يعنى بتوانيم اين سخن را كه يك نفر از خاورشناسان معروف غرب به نام «جون لابون‌» گفته است كاملًا تصديق كنيم كه:

«استعداد عرب براى قبول هيچ دين تازه‌اى بهتر از ساير امم نبوده است‌»!