پاسخ استدلال ايده‌آليست‌ها

در اين موقع «منصور» يكى ديگر از دوستان تازه محمود كه تمايلات چپى داشت، و در اثر تظاهر به اين قسمت به زندان افتاده بود گفت: از بيانات شما اين طور استفاده مى‌شود كه شما هم طرفدار مكتب «ايده‌آليسم» هستيد و جهان را هيچ و پوج و خواب و خيال مى‌پينداريد؟!

محمود خنديد و گفت: خير ... قطعاً چنين نيست، منظورم طرفدارى از آنها نبود، زيرا من به نوبه خود از مخالفين سرسخت آنها هستم، مى‌خواستم ميزان اطلاعات فلسفى و طرز تفكّر و منطق و استدلال اين پيشتازان مكتب «ماترياليسم دياليكتيك» را بدست دهم تا بدانند تنها با رجزخوانى و مبارزه‌طلبى و بدست گرفتن حربه خيالى علم و جار و جنجال‌هاى تبليغاتى كه به درد كلوب حزب مى‌خورد نمى‌توان مسائل فلسفى را مورد بررسى قرار داد و نظريات صحيح و فاسد را از هم جدا كرد!.

«سعيد» گفت: بنابراين شما چه جوابى براى استدلالات ايده‌آليست‌ها در نظر گرفته‌ايد؟

«محمود»- به عقيده من بهترين پاسخى كه به استدلال اوّل مى‌توان داد اين است كه:

آزمايش‌ها و تجربياتى كه در مورد خطاى حواس به عمل آمده بيش از اين اثبات نمى‌كند كه حواس ما در پاره‌اى از «چگونگى‌هاى» خواص اشيا اشتباه مى‌كند، ولى نه در اصل آنها. لذا نمى‌توان از آن نتيجه كلى گرفت و دار و دستگاه حواس را به كلى برچيد و گوشه‌اى گذارد.

مثلًا در همان مثال آب سرد و گرم و نيم گرم، وقتى هر دو دست خود را در ظرف سوم گذارديم و با يكى احساس سردى و با ديگرى احساس گرمى كرديم، البتّه مى‌دانيم اين دو احساس هيچ كدام با درجه حقيقى آب تطبيق نمى‌كند ولى اين دليل نمى‌شود كه اصل وجود «درجه مخصوصى» از حرارت را در آب انكار كنيم بلكه به عكس، بايد گفت در آب سوم درجه معينى از حرارت وجود دارد كه وقتى تأثير آن با اثر خاصى كه از آب اوّل و دوم در دست باقيمانده است ضميمه شود به اين صورت مخصوص جلوه‌گر مى‌شود و به همين دليل اگر دست خود را در يك ظرف خالى فرو بريم يقيناً چنين احساسى براى ما ظاهر نمى‌شود!

باز مثال ديگرى عرض مى‌كنم: دو ظرف خالى را جلوى روى خود بگذاريد بعداً يكى را با آب يا مايع ديگرى پر كنيد. شكى نيست كه ما مى‌توانيم ظرف خالى را از ظرف پر تشخيص دهيم، نه از يك راه بلكه از چند راه:

1- از راه چشم و نگاه كردن، يعنى در اثر رنگ يا تلألؤ مخصوص مايع، مى‌فهميم اين يكى پر است و آن ديگر كه ابداً رنگ و تلألؤى ندارد خالى است، البتّه ممكن است حس ما اشتباه كند و رنگ مايع را در اثر بيمارى يرقان (بيمارى زردى) يا علل ديگر برخلاف واقع تشخيص دهد، مثلًا رنگ سرخ را زرد ببيند، ولى‌