2. «النّبى يعلّل الاحكام»: ذيل اين عنوان نيز احاديث فراوانى را نقل مى‌كند كه به نظر وى ناظر به تعليل احكام است. [1]

يكى ديگر از دانشمندان اهل سنّت كه از مسأله تعليل احكام سخت دفاع كرده و درباره آن به صورت مبسوط بحث كرده است: «أبو إسحاق ابراهيم بن موسى‌» معروف به «شاطبى‌» است كه از فقهاى بزرگ مالكى بوده و در غرناطه‌ (گرانادا) حدود دهه سوم قرن هشتم به دنيا آمد و در سال 790 هجرى در گذشته است.

او در كتاب معروف خود به نام‌ الموافقات‌ معتقد است كه شرايع براى تضمين مصالح دنيوى و اخروى بشر وضع شده است و با استقرا ثابت مى‌كند كه تمام تكاليف شريعت براى حفظ مصالح بندگان است و اين مصالح يا ضرورى هستند يا مورد نياز عموم يا از كمالات محسوب مى‌شوند.

سپس اضافه مى‌كند: مصالح يا مقاصد ضرورى- كه از استقراى شريعت به دست آمده است-، پنج مورد است:

حفظ دين، حفظ نفس، حفظ نسل، حفظ مال و حفظ عقل.

آنگاه با اشاره به اتفاق نظر معتزله و اكثر فقهاى متأخر بر اعتقاد به تعليل و اشاره به مخالفت فخر رازى در اين ميان مى‌گويد: با استقراى احكام شريعت به اين نتيجه مى‌رسيم كه احكام شريعت براى مصالح وضع شده، به گونه‌اى كه نه فخر رازى و نه غير او را ياراى مخالفت با آن نيست و در اين رابطه به آياتى نظير:

« «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ او كسى است كه آسمان‌ها و زمين را در شش روز آفريد، و عرش او بر آب قرار داشت تا شما را بيازمايد كه كدام يك عملتان بهتر است». [2]

و آيه « «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»؛ من جن و انس را خلق نكردم جز براى اين كه عبادتم كنند». [3]

و آيه « «ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ»؛ خدا نمى‌خواهد شما را به سختى دچار كند، بلكه مى‌خواهد شما را پاكيزه سازد و نعمتش را بر شما تمام كند» [4] اشاره مى‌كند. [5]

يكى ديگر از دانشمندان اهل سنّت كه تعليل در احكام را پذيرفته و از آيات و روايات اقامه دليل كرده است، «تاج الدين أبو نصر عبد الوهاب سُبّكى‌» (م 771) مى‌باشد، او در كتاب معروف خود رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب‌ در مورد بيان اهداف و مقاصد شريعت و تقسيم‌بندى مقاصد مى‌گويد:

«مقاصد شريعت كه به خاطر آنها تشريع شده است بر دو قسم است:

[1]. اعلام الموقّعين عن ربّ العالمين‌، ج 1، ص 190- 187.

[2]. هود، آيه 7.

[3]. ذاريات، آيه 56.

[4]. مائده، آيه 6.

[5]. الموافقات‌، ج 2، ص 5- 4.