اعراب است مانند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ‌ ..»؛ اى مؤمنان! آنگاه كه براى اقامه نماز بپاخاستيد، پس صورت و دست‌هاى خود را بشوييد و سرها و پاهايتان را تا بلندى روى پا مسح كنيد. [1]

كلمه «ارجل» را جمعى از قاريان به نصب و برخى به جرّ قرائت كرده‌اند، بنا بر نصب از باب عطف «ارجلَ» به محل «برؤسكم» كه نتيجه‌اش آن است كه پاها همچون سر بايد مسح شود و نيز احتمال عطف «ارجلَ» به «وجوهكم» هست كه پاها مانند صورت لازم است، شسته شود و اگر ارجل به جرّ خوانده شود به ظاهر عطف بر «برءوسِكم» هست كه باز پاها مانند سر محكوم به مسح كردن است، و نيز احتمال عطف بر «وجوهكم» است كه پاها مانند سر شسته شود، بر اساس اين چهار احتمال فقيهان هر كدام برداشتى خاص داشته و فتوايى داده‌اند.

فقهاى اماميّه معتقد به مسح پاها، فقهاى مذاهب اربعه معتقد به شستن پاها، ظاهريّه معتقد به جمع بين هر دو، و طبرى معتقد به تخيير بين آن دو شده است. [2]

بنابر قرائت نصب «ارجلكم» فقهاى اهل سنّت اين چنين استدلال كرده‌اند كه: عطف «ارجُلَكم» به صورت نصب بر كلمه‌اى كه اعراب ظاهرى‌اش منصوب باشد مثل «وجوهَكم» بهتر است از عطف بر كلمه‌اى كه ظاهرش مجرور است و محلّش منصوب مثل «برؤسكم» زيرا عطف بر محلّ خلاف اصل است. و نتيجه عطف «ارجلكم» به «وجوهكم» لزوم شستن پاهاست. [3]

فقهاى اماميّه چنين استدلال كرده‌اند كه: گرچه عطف بر محلّ خلاف اصل است و نبايد بدون دليل آن احتمال را برگزيد، اما امرى صحيح و رايج در ادبيات عرب است، لكن عطف «ارجلكم» بر «وجوهكم» مستلزم فاصله افتادن توسّط يك جمله كامل بين معطوف و معطوف عليه است كه تا ضرورتى نداشته باشد و قرينه قطعيه بر آن نباشد، اينگونه عطف خطاى ادبى محسوب مى‌شود.

مخصوصاً در كلام فصيحى همچون قرآن مجيد؛ مثل اينكه گوينده‌اى بگويد: «قبّلتُ وجهَ زيد و رأسَه و مسحتُ بكتفِهِ و يدَه‌؛ من صورت و سر زيد را بوسيدم و بازوى او را مسح كردم و دست او را بوسيدم» در حالى كه كلمه «يد» را در آخر جمله آورده و بر «وجه» عطف كرده است، در اين گونه موارد عرف عرب و ذوق ادبى اين گونه ترتيب را صحيح نمى‌داند و بايد چنين مى‌گفت: «قبّلتُ وجهَ زيد و رأسَه و يدَه و مسحتُ بكتفِهِ‌» و انتقال كلمه «يَدَه» را به بعد از جمله «و مسحت بكتفه» نادرست مى‌داند. [4]

چگونه ممكن است نعوذ بالله در قرآن فصيح اين خطاى ادبى واقع شود؟ لذا بهتر آن است كه كلمه «و ارجلكم» عطف بر «برؤسكم» باشد.

گاهى اختلاف در قرائت به صورت اختلاف در

[1]. مائده، آيه 6.

[2]. أثر الاختلاف فى القواعد الاصولية فى اختلاف الفقهاء، ص 38.

[3]. تفسير كبير فخر رازى، ج 11، ص 149.

[4]. الميزان‌، ج 6، ص 222.