اين دليل اعمال آنها اعمال كسى است كه شيطان او را در سلطه خود شريك ساخته و سخنان باطل را بر زبان او نهاده است (و از اين طريق مى‌توان آنها را به خوبى شناخت).

شرح و تفسير

پيروان شيطان!

اين «خطبه» در عين فشردگى و كوتاهى، ترسيم دقيقى از پيروان «شيطان» و چگونگى نفوذ او در آنها و سپس آثار و پيامدهاى مرگبار آن را نشان مى‌دهد و توضيح مى‌دهد از چه راه «شيطان» وارد وجود انسانها مى‌شود و غافلان را در دام خويش گرفتار مى‌سازد، سپس چگونه آنها را در هر مسيرى كه مى‌خواهد به كار مى‌گيرد، و در حقيقت هشدارى است به همه رهروان حق كه بايد دقيقا مراقب نفوذ تدريجى «شيطان» در وجودشان باشند و هنگامى كه كمترين آثار اين نفوذ آشكار شد به مبارزه برخيزند.

گر چه اين خطبه از كسانى سخن مى‌گويد كه مانند «طلحه» و «زبير» يا «معاويه» و لشكريان «شام» يا «خوارج نهروان» در گذشته در دام شيطان گرفتار شدند، ولى واضح است كه منحصر به آنها نيست، بلكه يك بيان كلّى براى همه كسانى است كه طعمه شيطان مى‌شوند.

در اين «خطبه» نفوذ شيطان در پيروان خود در چند مرحله دقيقا بيان شده است و امام (ع) آن را با ظرافت و فصاحت و بلاغت ويژه خود در لا به لاى تشبيهات زيبا و گويا به بهترين وجهى شرح مى‌دهد به گونه‌اى كه بهتر از آن تصوّر نمى‌شود.

در نخستين مرحله به اين حقيقت اشاره مى‌فرمايد كه: نفوذ شيطان در وجود