از اين عبارت به خوبى روشن مى‌شود كه يك رنج و درد عمومى، همه را تحت فشار قرار داده بود. صغيران را پير مى‌كرد و پيران را زمينگير، ولى مؤمنان رنج مضاعفى داشتند چرا كه مشكلات روزافزون جامعه اسلامى و خطراتى كه از هر سو آن را تهديد مى‌كرد آنان را در اندوه عميق و رنج بى‌پايانى فرو برده بود، همان درد و مصيبتى كه با گذشت زمان و در مدّت كوتاهى در عصر «بنى اميّه» خود را نشان داد و بسيارى از زحمات پيامبر اكرم (ص) و مؤمنان راستين نخستين را بر باد داد.

سرانجام، تصميم‌گيرى خود را در برابر اين «دو راهى» مشكل و خطرناك به اين صورت بيان مى‌فرمايد: «سرانجام (بعد از انديشه كافى و در نظر گرفتن تمام جهات) ديدم بردبارى و شكيبايى در برابر اين مشكل، به عقل و خرد نزديكتر است» (فرايت انّ الصّبر على هاتا [1] احجى‌ [2]).

«به همين دليل شكيبايى پيشه كردم (نه شكيبايى آميخته با آرامش خاطر بلكه) در حالى بود كه گويى چشم را خاشاك پر كرده و استخوان، راه گلويم را گرفته بود» (فصبرت و فى العين قذى‌ [3]، و فى الحلق شجا [4]).

اين تعبير ترسيم گويايى از نهايت ناراحتى امام در آن سالهاى پر درد و رنج مى‌باشد كه نمى‌توانست چشم به روى حوادث ببندد و نه بگشايد و نيز نمى‌توانست فرياد كشد و سوز درون خود را آشكار سازد. «چرا كه با چشم خود مى‌ديدم ميراثم به غارت مى‌رود!» (ارى تراثى نهبا).

[1] «ها» در واژه «هاتا» علامت تنبيه است و «تا» اسم اشاره مؤنث، اشاره به «طخية» (تاريكى و ظلمت) است كه در جمله‌هاى قبل آمده است. بعضى نيز مشار اليه را حالتى دانسته‌اند كه از عبارت استفاده مى‌شود و معنى چنين است: «فرايت انّ الصّبر على هذه الحالة احجى».

[2] «اجحى» از ماده «حجا» به معنى عقل است بنا بر اين احجى به معنى عاقلانه‌تر مى‌باشد.

[3] «قذى» به معنى آلودگى و به معنى خاشاك آمده است.

[4] «شجى» به معنى اندوه و غم و شدّت و رنج، و گاه به معنى استخوان يا چيز ديگرى كه در گلو، گير كند، آمده است.