باز كنند و درست بنگرند كه در كجا بودند و اكنون در كجا هستند و از خطراتى كه آينده جامعه اسلامى را به خاطر زنده شدن عادات و رسوم جاهلى شديدا تهديد مى‌كند، آگاه شوند.

جالب اين كه امام اين خطبه را بعد از بازگشت از صفّين ايراد فرموده و به وسيله آن دليل ناكاميها را در جنگ صفّين بيان مى‌فرمايد و با زبان معروف «ايّاك اعنى و اسمعى يا جاره، منظورم تويى ولى اى همسايه تو بشنو» كه زبان كنايى بليغ و رسايى است، ياران خود را آگاه و با خبر مى‌سازد.

مطالعه اين جمله‌هاى تكان دهنده براى امروز ما مسلمانها و آنچه را در دنياى حاضر و عصر تمدن ماشينى مى‌بينيم نيز هشدار ديگرى است، چرا كه جمله به جمله آن كاملا بر اوضاع و احوال كنونى دنياى مادّى قابل تطبيق است. امروز هم مردم در درون فتنه‌ها فرو رفته‌اند، اركان ايمان و يقين متزلزل شده، راههاى شناخت حق، در ميان تبليغات زيانبار و آلودگى به فساد اخلاق پنهان گشته، امور مردم پراكنده و متشتّت و راه فرار از فتنه‌ها پيچيده، گمراهى و نابينايى فراگير و هدايت به فراموشى سپرده شده است. گناه و معصيت جامعه بشرى را فرا گرفته و شياطين يكّه تاز ميدان جهانند.

آرى! هم در عصر آن امام بزرگوار مردم غفلت زده به سوى ارزشهاى جاهلى روى آورده بودند و هم در عصر ما و عجيب‌تر اين كه چنان مردم آن زمان به خواب فرو رفته بودند كه فريادهاى بيدارگر اين معلّم بزرگ، جز در گروه خاصّى اثر نكرد و همچنان به راه خود ادامه دادند و ارزشهاى عصر جاهليّت را يكى پس از ديگرى زنده كردند و سرانجام حكومت اسلامى تبديل به خلافت امويان و عبّاسيان شد و نه تنها پيشرفت اسلام را در جهان، متوقّف ساخت كه ضربه‌هاى شديدى بر پيكر اسلام و مسلمين وارد كرد! براى تكميل اين بحث شايسته است نگاه عميقترى به اوضاع مردم از جهات‌