نه تنها فطرت پاك، كار «خير» و «برّ» را تشخيص مى‌دهد، بلكه دل، از انجام دادن آن، آرامش مى‌يابد. در مقابل، دل به هنگام آلوده شدن به گناه و كارِ «شر»، ناآرام مى‌گردد.[1] از اين رو در موارد شبهه، آرامش دل، نشانه «خير» و «برّ» است و ناآرامى و بى‌قرارى آن، نشانه «شر» و «اثم».

ارزش رأى مردم در برابر داورىِ وجدان‌

برخى روايات‌[2] بر اين نكته تأكيد كرده‌اند كه رأى مردم در برابر داورىِ وجدان، بى‌ارزش است؛ يعنى اگر وجدان، درستى و خوبىِ كارى را گواهى مى‌دهد، انسان حق ندارد به دليل اين كه مردم نمى‌پسندند، آن را رها كند. نيز اگر وجدان كارى را نادرست و بد مى‌داند، انسان حق ندارد آن را انجام دهد، به اين دليل كه مردم، آن را مى‌پسندند!

ارزيابى احاديث در محكمه وجدان‌

به طور كلّى، احكام دين اسلام با منطق خرد و فطرت، منطبق، و با نيازهاى واقعى و خواسته‌هاى فطرى انسان، كاملًا هماهنگ‌اند. امام على عليه السلام در اين باره مى‌فرمايد:

إنَّهُ لَم‌يَأمُركَ إلّابِحَسَنٍ، و لَم‌يَنهَكَ إلّاعَن قَبيحٍ؛[3]

خداوند، تو را جز به نيكى، فرمان نداده و جز از زشتى، نهى نكرده است.

واجباتِ دينى، همان دعوت به انجام دادن خيرات و نيكى‌ها هستند و محرّمات دينى، چيزى جز باز داشتن از بدى‌ها و ناهنجارى‌ها نيستند. از

[1]. ر. ك: ص 26( آسان‌تر بودن كار خير).

[2]. ر. ك: ح 5، 8 و 11.

[3]. نهج البلاغة: نامه 31.