«اللهمَّ [إنَّك] [1] لا تُخلِي الأرضَ مِن حُجةٍ لكَ على خَلْقِكَ ـ ظاهرٍ أو خافِي [2] مَغمورٍ ـ لئلا تُبطِلَ حُجَّتَكَ وبُنيانَكَ». [3] 2. الحميري، عن السندي بن محمد، عن العلاء بن رزين، عن محمد بن مسلم: عن أبي جعفر عليه السلام، قال: «لا تَبقَى الأرضُ بغَيرِ إمامٍ ظاهرٍ أو باطنٍ». [4] 3. علل الشرائع: أبى رحمه الله قال: حدثنا عبدُ الله بن جعفر الحميري، عن السندي بن محمد، عن العلا بن رزين، عن محمد بن مسلم عن أبي جعفر عليه السلام قال: «لا تَبقَى الأرضُ بغَيرِ إمامٍ ظاهرٍ أو باطنٍ». [5]

10. اضطراب

تعريف اضطراب

از ديگر آسيب‌هاي حديث، اضطراب در نقل آن است که هم در سند رخ مي‌دهد و هم در متن. اضطراب، در لغت به معناي آشفتگي، نابساماني، اختلاف و به هم ريختگي است. در اصطلاح نيز به حديثي مضطرب گويند که به گونه‌هاي مختلفي نقل شده است و هيچ کدام بر ديگري ترجيح ندارد. دگرگوني و اختلاف نقل‌ها در حديث مضطرب، به اندازه‌اي است که نمي‌توان با کاربرد قواعد حل و جمع اخبار متعارض و مختلف، به راه حلّي رسيد و با آنها مانند خاص و عام يا مطلق و مقيد و يا حتي مُدرَج، مُصحَّف و مقلوب، رفتار کرد. برخي از حديث‌پژوهان، اين توضيح را هم افزوده‌اند که: در احاديث مضطرب، راويان نيز از نظر عدالت و ضابط بودن، با يکديگر برابرند و ترجيحي بر هم ندارند. [6]