آمده است. [1] مشخص است که ترديد ميان اين دو تن، نخست موجب شده که يک احتمال را در اصل گزارش بياورند و احتمال ديگر را در حاشيه مطرح کنند؛ اما ناقلان بعدي، به اشتباه، هر دو را در اصل آورده‌اند و اين نام پديد آمده است.

9. سِقط

تعريف و نمونه

سقط، گونه‌اي تقطيع ناخواسته و در نقطه مقابل درج است. در سقط، بخشي از متن يا سند حديث، ساقط مي‌شود و حديث را مبهم و يا بي‌اعتبار و ناپذيرفتني مي‌کند. نمونه ساده اين اتفاق، حديث ذيل است: حدثنا محمدُ بن عيسى عن الحسن بن محبوب والحجالُ عن العلا عن محمدِ بنِ مسلم عن أبي جعفر عليه السلام قال: «لا تَبقَى الأرضُ بِغَيرِ إمامٍ ظاهرٍ». [2] با دقّت در اين حديث، به آساني مي‌توان به مشکل متن پي برد؛ چرا که صدها سال است در دوره غيبت زندگي مي‌کنيم و امامِ بر حقّ ما، از ديده‌ها غايب است. افزون بر اين، احاديث ديگر، حاکي از آن‌اند که زمين، از مجموع امام ظاهر و باطن، تهي نمي‌شود. جالب است که اين احاديث، در خود کتاب بصائر الدرجات و در کنار همين حديث نيز آمده‌اند. ما ابتدا يکي از اين احاديث را که صفّار بلافاصله پس از نقل حديث مورد بحث ما آورده است، گزارش مي‌کنيم و سپس نقل‌هاي منابع ديگر را مي‌آوريم. از آنجا که سند اين نقل‌ها و متن اصلي‌ آنها يک‌سان است، روشن مي‌شود که نقل بصائر الدرجات، دچار سقط است، نه آن که در ديگر نقل‌ها افزايشي حاصل شده باشد. 1. حدثنا محمدُ بن عيسى عن الحسن بن محبوب عن هشام بن سالم عن أبي إسحاق الهمداني قال حدثني الثقةُ مِن أصحابِنا أنَّه سَمِعَ أميرَ المؤمنينَ عليه السلام يَقُولُ: