نوشتن نامه‌اي بلند پيش مي‌آمده، که دانش تاريخ حديث، به آنها نيز پرداخته است. [1] گاه نيز امامان در گفت‌و‌گو‌هاي درونْ ديني و يا احتجاج‌ها و مناظره‌هاي برونْ ديني، فعّالانه شرکت مي‌جستند [2] و يا با طرح مشکل اعتقادي مسلمانان در قالب درس و يا رساله‌اي آموزشي، به حلّ آن مي‌پرداختند. [3] اين گفته‌ها و نوشته‌هاي بلند، افزون بر تعقيب مقصود اصلي خود، مطالب گوناگوني را نيز در بر دارند که به کار ديگر پژوهش‌ها مي‌آيد و نتيجه، اين مي‌شود که پژوهشگر مي‌تواند اين بخش‌هاي کوچک را از متن اصلي جدا سازد تا بدون آن که لزومي به نقل همه متن باشد و يا دست‌يابي به بخش مورد نظر را مشکل کند، از يک حديث طولاني، در موضوعات مختلف و متعدّدي بهره ببرد. براي نمونه، حديث بلند «جنود عقل و جهل» در همان حال که کلّ متن آن در دو باب عقل و نيز جهل جاي مي‌گيرد، قابليت تقسيم به بيش از هفتاد بخش را دارد و هر يک از جنود عقل و جهل ـ مانند طمع، يأس، صبر و جزع ـ را مي‌توان در باب‌هاي جداگانه‌اي جاي داد.

جواز تقطيع و شرط آن

زمينه اصلي شکل‌گيري و جواز تقطيع، طولاني بودن برخي احاديث و نياز نداشتن به همه متن است. از اين رو، بيشتر عالمان حديث و درايه‌نگاران، تقطيع را جايز دانسته، مانعي براي آن نديده‌ [4] و حکمش را از اختصار، آسان‌تر گرفته‌اند. [5] محدّثان، آن را شيوه‌اي رايج و به کار رفته از سوي هر دو طايفه اهل سنّت و شيعه