1. تربيت‌

مهم‌ترين حكمت بيمارى، نقش سازنده تربيتى آن در زندگى انسان است. از پيامبر خدا روايت شده كه در اين زمينه فرمود:

بيمارى، تازيانه خدا در زمين است كه با آن، بندگان خويش را ادب مى‌كند.[1]

آنچه در سخن امام صادق عليه السلام در تبيين گونه نخست از گونه‌هاى بيمارى آمده، يعنى «بيمارىِ آزمون» و اين خود، اشاره‌اى به همين حكمت است؛ زيرا كلمه «بلوى» در متن عربى روايت، به معناى آزمايش است و از سوى ديگر، فلسفه همه امتحان‌هاى الهى نيز تربيت انسان و رشد و شكوفايى استعدادهاى نهفته در درون اوست.

البته، نه فقط حكمت بيمارى‌ها تحقّق امتحان الهى است؛ بلكه فلسفه تندرستى و سلامت نيز همين است. به ديگر سخن، هر يك از دو حالت تندرستى و ناتن‌درستى، آثار تربيتى مثبتى دارند و براى تكامل انسان نيز ضرورى‌اند. در اين موضوع، حكايت جالبى از امام صادق عليه السلام نقل شده كه امير مؤمنان به بيمارى‌اى گرفتار شد. جمعى ايشان را عيادت كردند و از حال وى پرسيدند و گفتند: اى امير مؤمنان، به چه حالتى شب را به روز درآوردى؟ امام عليه السلام، بر خلاف عادت متعارف فرمود:

أصبَحتُ بِشَرٍّ.

با بدى شب را به صبح آورده‌ام.

آنان از اين سخن، شگفت‌زده شدند و گفتند: سبحان اللّه! آيا اين، سخن چون تويى است؟

امام عليه السلام در پاسخ آنان فرمود: خداوند متعال مى‌فرمايد: «وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ

[1] ر. ك: ج 1، ص 139 ح 153.