است».

در اين صورت مى توان براى جمله ياد شده معناى وسيع ترى قائل شد كه نه تنها دانشمندان طراز اوّل اسلام، يعنى پيشوايان بزرگ دين شامل شود بلكه دانشمندان و علماى اهل كتاب را نيز دربر گيرد به خصوص آن گروه كه بعدها روى همين اطلاعات كافى از كتاب هاى آسمانى به آيين اسلام گرويدند; مانند عبد اللّه بن سلام و تميم الدارى و جارود.

در اين جا ممكن است گفته شود، چگونه مى توان براى آيه، معناى وسيعى ياد نمود كه علما و دانشمندان اهل كتاب را نيز شامل گردد در صورتى كه آيه در مكه نازل گرديده و در محيط نزول آيه، اهل كتابى وجود نداشت كه مشركان و كافران به آنها رجوع كنند؟

پاسخ اين سؤال روشن است; زيرا هرگاه ما مفاد آيه را به دانشمندان اهل كتاب منحصر مى كرديم جاى اين سؤال بود كه در محيط نزول آيه چنين افرادى وجود نداشت و مركز آن در مدينه بود; ولى اگر گفته شود كه مقصود معناى وسيعى است كه برخى از افراد آن، هنگام نزول آيه در مكه وجود داشتند و برخى ديگر در مدينه، كه با گذشت زمان مى توانستند به حقانيت رسالت پيامبر گواهى دهند، در اين صورت مكى بودن آيه، اشكالى به وجود نمى آورد.

گذشته از اين، سران شرك و كفر در مكه پيش از مهاجرت پيامبر اكرم با دانشمندان اهل كتاب، كه در مدينه مى زيستند، تماس هايى داشتند و همواره از آنها مى خواستند به متون كتاب هاى خود، مراجعه كنند و درباره صحت و عدم صحت نبوت پيامبر اسلام داورى نمايند.

ابن هشام مى نويسد: در سال ششم بعثت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) جمعيتى از طرف قريش، كه در ميان آنها حارث بن نضر و عقبة بن ابى معيط وجود داشت، رهسپار مدينه شدند، تا رسالت پيامبر اسلام را با دانشمندان يهود در ميان بگذارند. آنان به