اشعار و قصايد و امثال و حكايات كه در اين زمينه در ادبيات فارسى و عربى وارد شده است، به گونه اى بيانگر نظريه هاى مختلف پيرامون مسأله جبر و اختيار است.

ولى در برابر اين اظهار نظرهاى سطحى، فلاسفه يونانى و حكيمان و متكلمان اسلامى با ژرف نگرى خاصى به اين مسأله نگريسته و پيرامون آن به بحث و گفتگو نشسته اند و مكتبهايى را پايه گذارى نموده اند و به تدريج دامنه اين بحثها گسترش يافته، و هر دو طرف (جبر و اختيار) مسأله به مكتب هايى پى ريزى شده مثلاً عقيده به جبر خود به چند مكتب تقسيم شده و همچنين مكتب اختيار به صورتهاى گوناگونى عرضه شده است در حالى كه در گذشته جبر و اختيار از دو مكتب تجاوز ننموده و غالباً تنها مسائل قضاء و قدر و به قول عوام «خط پيشانى» محور بحث بوده است.

در عصر ما نيز مسأله مجبور يا آزاد بودن انسان مورد توجه متفكران و صاحب نظران قرار گرفته و هر يك از دو مكتب جبر و اختيار با اشكال و صور جديدى، براى خود طرفداران و پيروانى پيدا كرده است.

اين كتاب كه عصاره بحث هاى اينجانب پيرامون همين مسأله است، در بحث اصول به مناسبت مسأله «وحدت طلب و اراده» ايراد، و كوشش شده است كه مجموع مكاتب معروف پيرامون اين دو موضوع به صورت مستند مورد بحث و بررسى قرار گيرند.

اين بحثها به قلم فاضلانه محقق عاليقدر حجة الإسلام والمسلمين جناب آقاى حاج شيخ على ربّانى گلپايگانى ـ دام مجده ـ به رشته تحرير درآمده و قبلاً نيز به صورت دلپذيرى در شماره هاى مختلف مجله علمى «نور