با ديگر براهين اشاعره آشنا شويم

اشاعره براى اثبات مدعاى خود كه فعل بندگان خدا مخلوق مستقيم او است براهين ديگر نيز دارند كه فخر رازى در اين مورد براهين پنجگانه اى را در كتاب اربعين[1] آورده است كه ما برخى را يادآور مى شويم:

الف: اگر انسان پديد آرنده افعال خويش باشد بايد به تفاصيل افعال خود آگاه باشد در حالى كه واقعيت غير از آن است، بسيارى از انسانها كارهايى را صورت مى دهند كه از جزئيات آن اطلاع ندارند.

سپس اين آيه را نيز مؤيد گفتار خود آورده است: (أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطيفُ الْخَبيرُ).

پاسخ اين استدلال روشن است زيرا ريشه برهان اين است كه ايجاد با علم تفصيلى به فعل، همراه و ملازم مى باشد در حالى كه براى اين اصل دليل ارائه نشده است، بلكه ايجاد در صورتى همراه با علم است كه فاعل آن قاصد و آگاه باشد، و در غير اين صورت گواهى بر هماهنگى ايجاد با علم نيست و به همين جهت مؤثرهاى طبيعى مانند آب و آتش از آثار خود آگاه نمى باشند ولى اگر فعل فاعل همراه با قصد انجام گرفت، به تناسب قصد خود، علم به فعل خود خواهد داشت، هرگاه به صورت اجمال، آهنگ فعل كرد، علم او نيز به صورت اجمال خواهد بود و اگر به صورت تفصيل آهنگ فعل نمود، به فعل خود علم تفصيلى خواهد داشت.