الف: گسترده تر از ما بين آسمان و زمين

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: خداوند به بندگان خود مهربان تر است از آن كه آنان را بر انجام گناه مجبور سازد، آنگاه عذاب نمايد و خداوند تواناتر و عزيزتر از آن است كه چيزى را اراده كند ولى تحقق نيابد.

از آن حضرت سؤال شد كه آيا بين «جبر» و «قدر» فاصله اى وجود دارد؟

در پاسخ فرمود: آرى گسترده تر از آنچه ميان آسمان و زمين است.[1]

مقصود از گستردگى در اين روايت وسعت ميدان انديشه و اعتقاد در مورد افعال انسان ووابستگى آن به قدرت و اراده خدا و انسان مى باشد و آن تنگناى فكرى و اعتقادى كه طرفداران «جبر» و «تفويض» پنداشته اند وجود ندارد و اين كه گروهى اراده و قدرت انسان را ناديده گرفته و گروهى ديگر قدرت و اراده خدا را نفى كرده اند بى اساس است و مى توان هم تأثير اراده و قدرت انسان را پذيرفت (در مقابل انديشه جبر) و هم اراده و قدرت خدا را (در مقابل طرفداران تفويض).

بنابراين، در اين روايت تنها به امكان طرح نظريه ديگر اشاره شده است كه ما ملزم به قبول يكى از دو نظريه نيستيم امّا درباره آن توضيح داده نشده است.

ب: نظريه اى لطيف و عالمانه

در پاره اى از روايات، نظريه «امر بين امرين» انديشه اى ظريف و دقيق