نيرومند و تاريخ ساز و حادثه آفرين بوده است.

انيشتين درباره تأثير اين حس در پيشرفت علوم چنين مى گويد:

«من تأييد مى كنم كه مذهب، قوى ترين و عالى ترين محرك تحقيقات و مطالعات علمى است و فقط آنها كه معنى كوشش خارج از حد متعارف و باور نكردنى دانشمندان را مى شناسند، مى توانند نيروى عظيم هيجاناتى كه مصدر اين همه ابداعات عجيب و كاشف واقعى فنومن هاى زندگى است، دريابند.[1]

محرك فداكارى در راه هدف، وجانبازى در راه اشاعه عقيده و جهاد در راه انديشه هاى پاك و ايده هاى سازنده در موارد زيادى حس دينى بوده است. تاريخچه نبردهاى يهوديان با مسيحيان، مسلمانان با مشركان و صليبيان و... گواه روشنى بر اصالت و حادثه آفرينى و سرنوشت سازى اين حس مى باشد. در اين صورت چگونه مى توان گفت عامل منحصر به فرد در حوادث تاريخى امور اقتصادى و سودجويى بشر مى باشد؟

پديده شگرف انقلاب اسلامى ايران گوياترين دليل بر نقش فوق العاده مذهب در تحولات اجتماعى و تاريخى است آيا با اين انقلاب اصيل كه مولود عقيده راسخ مردم به دين و رهبران مذهبى است باز ماركسيسم مى تواند يگانه عامل تاريخ ساز و تحول آفرين را اقتصاد و تكامل دستگاههاى توليد بداند؟

شخصيت هاى آفرينشگر تاريخ

يكى از عوامل خلاّق و آفرينشگر تاريخ، شخصيت هاى برجسته تاريخ