3

جبر علّى و معلولى و آزادى انسان

هستى امكانى تا به مرحله ضرورت وحتميت نرسد، تحقق نخواهد يافت:«الشىء مالم يجب لم يوجد» اين ضرورت و حتميت از جانب علت تامه براى معلول ثابت مى شود و اين وقتى است كه تمام اجزاء و شرايط لازم براى تحقق يك پديده فراهم گردد زيرا در غير اين صورت پديده امكانى از مرحله لا اقتضايى و بى تفاوتى بيرون نيامده و جامه هستى به خود نمى پوشد اين قانون بر افعال انسانى نيز حاكم است زيرا آنها نيز پديده هاى امكانى هستند و تا همه اجزاء و شرايط لازم براى تحقق آنها موجود نگردد پديد نمى آيند و پس از تحقق علت تامه هستى آن، ضرورى و قطعى خواهد بود و ديگر نفس انسانى قادر برجلوگيرى از انجام آن نخواهد بود بنابراين مختار و آزاد دانستن انسان يك پندار بى اساس بيش نيست.

علاّمه طباطباييرحمه اللّه اين دليل جبريون را اين گونه بازگو كرده اند:

مى گويند: آنچه ما حس كرده ايم و تجربه هاى علمى و غير علمى به ثبوت رسانيده اين است كه در جهان هستى هر پديده اى زاييده علتى است كه با پيدايش وى پيدا شده و با از ميان رفتن وى معلول نيز از ميان مى رود پس وجود