2

اراده انسان به اراده ازلى خدا

منتهى مى گردد

يكى از دلايل فلسفى «جبر» مسأله اراده ازلى خدا است اين دليل را نبايد با دليل كلامى «جبر» كه از طرف اهل حديث و اشاعره مطرح شده است، يكى دانست زيرا آنان از راه تعليق مشيت و اراده ازلى خدا بر افعال انسان وارد شده بودند، ولى در اين دليل فلسفى از طريق منتهى شدن اراده انسان به اراده واجب، استدلال مى كنند تكيه گاه آنان يك دليل كلامى و دينى بود كه مى گفت اراده خدا بر همه پديده ها و از آن جمله افعال انسان تعلق دارد. و تكيه گاه اين گروه براهين عقلى و اصل وابستگى پديده هاى امكانى به اراده واجب الوجود مى باشد و اينك تقرير اين دليل:

بنابر اصل«عليت» هيچ پديده امكانى تا علت پيدايش آن موجود نگردد پديد نخواهد گشت و «اراده» انسان نيز يكى از پديده هاى امكانى است و در هستى خود نيازمند به علت است آن علت نيز هر چه باشد به نوبه خود وابسته به علت ديگرى است و سرانجام به هستى واجب و اراده ازلى او منتهى مى گردد و چون تخلف «مراد» از اراده الهى ممكن نيست، تحقّق اراده در انسان به صورت