اشكال تسلسل اراده ها در مورد خدا نيز وارد خواهد شد و اين هر دو (اراده صفت ذات نباشد، تسلسل اراده هاى غير متناهى) نادرست و باطل است بنابراين نفس انسانى نيز فاعل مختار است يعنى بر كارهاى خود اراده دارد ولى ديگر اين اراده او متعلق اراده ديگرى نيست، بلكه از ذات و هستى نفس سرچشمه مى گيرد اگر چه ذات و هستى او آفريده خدا مى باشد لكن خداوند او را اين گونه آفريده است كه اختيار و اراده از متن هستى و نهاد ذات او مى جوشد با اين تقرير و توضيح پاسخ اين حكيم بلندپايه همان است كه ما نيز يادآور شديم و با آنچه در بحث علم بارى يادآور شده اند هم آهنگ مى باشد.

ب: پاسخ دوم اين است كه اگر به فرض پذيرفتيم كه ملاك اختيارى بودن كارى اين است كه اراده آن كار هم مسبوق به اراده باشد مى گوييم متصف شدن اراده به صفت اراده نياز به ضميمه قيد ديگرى ندارد زيرا اگر كارهاى انسان با ضميمه صفت اراده مراد مى باشند، ولى اراده به خودى خود «مراد» خواهد بود، همان گونه كه پديده هاى جهان بواسطه علم «معلوم» انسان مى باشند ولى علم به خودى خود معلوم است، و همان گونه كه «وجود» به خودى خود «موجود» است اگر چه ماهيات به واسطه وجود موجود مى باشند.

نقد پاسخ دوم

اين پاسخ به نظر ما اشكال را دفع نمى كند زيرا بحث در «جبر و اختيار» يك بحث حقيقى است و به واقعيت عينى نفس انسانى و كارهاى صادره از آن توجه دارد و نه تنها يك بحث مفهومى ما در اين باره بحث نمى كنيم كه اگر بخواهيم عنوان «مراد» را از «اراده» انتزاع كنيم آيا به انضمام اراده ديگرى نيز