ايجاد گرديده و در نهاد او سرشته گرديده پس اختيار و اراده او از قلمرو اراده و خواست وى بيرون است.

و اگر امرى حادث است با توجه به اين كه هر پديده و حادثه اى سبب و محدثى مى خواهد، حال اين محدث يا خود او است يا غير او است، در صورت نخست اگر او اراده خويش را با اراده خويش با اراده و اختيار ايجاد كرده است، تسلسل اراده ها لازم مى آيد واگر به اختيار وارده خويش اختيار ندارد پس اختيار و اراده در او امرى است كه از قلمرو و خواست واختيار او بيرون است، و به عنوان يك صفت غير ارادى در او نهاده شده است كه به اراده ازلى خدا منتهى مى گردد.[1]

محقّق خراسانى نيز اشكال را در مباحث اصولى خود در بحث «تعبدى و توصلى» يادآور شده است و مى گويد:

«معتبر دانستن قصد امتثال امر مولى در عبادت به عنوان شطر«جزء» يا شرط ممكن نيست زيرا در اين صورت وجوب و تكليف به يك امر غير اختيارى تعلق مى گيرد زيرا هر چند فعل انسان ارادى و اختيارى او مى باشد، ولى اراده آن ارادى نيست زيرا اگر اراده فعل نيز ارادى باشد، تسلسل لازم مى آيد.[2]

تحليل و نقد اين برهان

اشكال ياد شده را به صورت قياسى منطقى مى توان تقرير كرد:

اگر اراده فعلى اختيارى باشد (مقدم) بايد مسبوق به اراده باشد (تالى) و