تعلق تقارنى است نه تعلق تأثيرى.

به عبارت ديگر :علاقه و نسبتى را كه غزالى ميان وجود فعل انسان و قدرت او تصور كرده است يك مقارنت و همزمانى در پيدايش، بيش نيست كه در اصطلاح منطق اين گونه نسبتها را قضاياى اتفاقيه مى گويند. همانند نسبت تقارن ميان تكلم انسان و نزول باران در كوير لوت.

بنابراين همان گونه كه نزول باران هيچ گونه تأثيرى در تحقق يافتن تكلم انسان ندارد، قدرت حادث در او نيز هيچ گونه تأثيرى در تحقق فعل او ندارد و همچنان كه تكلم انسان مستند به نزول باران نيست، فعل او نيز مستند به قدرت او نمى باشد، و در پيشگاه عقل و خرد تقارن، مسئوليت آفرين نيست.

نارواتر آن كه وى تعلق قدرت انسان را بسان تعلق علم انديشيده است. در حالى كه واقعيت تعلق علم، غير از واقعيت تعلق قدرت است زيرا علم تابع، و معلوم متبوع مى باشد، و حال آن كه جريان در قدرت بر عكس است، واقعيت مقدور، فرع واقعيت قدرت است.

اصولاً بايد سؤال نمود: قدرتى كه كوچكترين تأثير در تحقق فعل انسان ندارد چه لزومى دارد كه بر وجود آن اصرار ورزيم. و به تشريح واقعيت آن بپردازيم؟

اين نوع توجيهات مناقض خرد و فطرت، حاكى است كه واقعيت صدور فعل از انسان مورد انكار امثال غزالى نيست و خود او نيز به اين مطلب در اثناء گفتار خود معترف است[1] چيزى كه هست واقعيت توحيد در خالقيت براى آنان