اشعرى كه از متكلمان قرن چهارم به شمار مى رود، علاوه بر اين خود او نيز در كتاب «مقالات الاسلاميين»[1] از آنان به عنوان طراحان نظريه كسب ياد كرده است ما پيش از طرح و بررسى اين نظريه به مراحل تاريخى آن اشاره مى نماييم تا خواننده گرامى; اين مبحث رابا بينش كامل مطالعه كند.

مراحل تاريخى نظريه «كسب»

از بررسى تفسيرهاى مختلف پيرامون نظريه كسب، استفاده مى شود كه اين نظريه مراحل چهارگانه اى را طى نموده است كه عبارتند از:

1. مرحله طرح و ابتكار.

2. مرحله تقرير و تبيين.

3. مرحله تطور و تكامل.

4. مرحله انكار و گرايش به نظريه مقابل.

اين مراحل چهارگانه هر چند از نظر زمان بندى به ترتيب فوق انجام نگرفته است ولى از زمان ظهور اين انديشه تاكنون كه متجاوز از ده قرن مى گذرد، مراحل ياد شده بر آن گذشته است.

1. طراحان يا مبتكران آن عبارتند از: حسين نجار، ضرار بن عمرو، حفص بن فرد، و اخيراً ابوالحسن اشعرى.

2. تبيين كنندگان نظريه از طريق تشبيه و تمثيل، بدون آن كه در آن تغييرى ايجاد نمايند، عبارتند از صاحب نظرانى چون: غزالى، تفتازانى.