بررسى و تفسير آيات

در اين آيات و آيات ديگر مشابه آنها دو مطلب بيان گرديده است:

1. ايمان و گرايش به خوبى ها جز با اذن خدا تحقّق نمى يابد.

2. خداوند هدايت همه انسانها را اراده نكرده است.

اين دو مطلب كه دو اصل قرآنى در مسأله هدايت و ضلالت بشمار مى روند هر چند به ظاهر چنين مى نمايند كه انسان در هدايت و گمراهى خويش فاقد اراده و حق انتخاب است، لكن اگر آيات ياد شده و آيات ديگر مشابه آنها را با دقت مورد مطالعه قرار دهيم خواهيم ديد كه هيچ گونه ارتباطى با نظريه «جبر» ندارند.

اين كه جز با خواست و مشيت خداوند كسى را ياراى ايمان و گرايش به سوى خوبى ها نيست، يكى از اصول توحيدى قرآن است كه براى هيچ مؤثرى جز آفريدگار يكتا استقلالى در تأثير قائل نيست قرآن اگر چه قانون اسباب و مسببات را محترم مى شمارد ولى آن را در طول اراده خدا مى داند نه در عرض آن.

ايمان به خدا و گرايش به سوى خوبى ها از پديده هاى هستى است و به حكم قانون عليت در تحقق خود، به اسباب و شرايط ويژه اى نيازمند است كه انتخاب و اراده انسان از جمله عوامل و اسباب پيدايش آن مى باشد ولى با توجه به اصل قرآنى ياد شده (سلسله علل به اراده آفريدگار هستى منتهى مى گردد) اراده و خواست انسان آنگاه مؤثر واقع مى شود كه از پشتوانه اراده خداوند نيز برخوردار باشد، در غير اين صورت عقيم و بى اثر خواهد بود.