شكست، تكامل يا انحطاط انسان، با اين معيارهاى كلّى سنجيده مى شود و به نوع انتخاب انسان و موضع گيرى او نسبت به اين قوانين و سنن ثابت، بستگى دارد، در اين صورت اين نوع از قضاء و قدر، نه تنها مايه سلب اختيار و آزادى انسان به هنگام انتخاب روش و كار نيست، بلكه خود مبتنى بر اصل اختيار و آزادى انسان بوده و او را به اِعمال اين ويژگى(اختيار و حق انتخاب) تشويق و ترغيب مى نمايد.

خوبى و بدى، و بازتاب آن در زندگى انسان

قبل از آنكه به ذكر نمونه هايى از اين قوانين كلى از ديدگاه قرآن و روايات بپردازيم، لازم است نكته اى را يادآور شويم و آن اين است كه:

با مطالعه تاريخ زندگى بشر در گذشته و حال، چنين به دست مى آيد كه كارهاى خوب و بد، آثار و پى آمدهاى خاصى در سرنوشت فرد يا جامعه بشرى دارد كه خواه ما به اصل قضا و قدر معتقد باشيم يا نه، و خواه از جهان بينى الهى پيروى كنيم يا از جهان بينى مادى، اين مطلب انكار پذير نيست.

در قلمرو زندگى اجتماعى، آنگاه كه احترام به حقوق ديگران، رعايت قانون، امانت دارى، وفاى به عهد و پيمان، دورى گزيدن از هر نوع خيانت و تجاوز به جان و مال ديگران و... حاكم باشد، امنيت اجتماعى تحقّق پذيرفته و همگان از زندگى آرامى برخوردار خواهند بود، و آنگاه كه ارزشهاى متعالى انسان بر افكار و عواطف و رفتار افراد آن جامعه حاكم باشد، روح تفاهم و هم آهنگى و نوع دوستى در آنان تجلّى كرده، و آن اجتماع به سوى رشد و تعالى ـ چه در زمينه هاى فرهنگى و چه در ابعاد مادى ـ به پيش مى رود، در حالى كه