از آن، مربوط به خود انسان است، و اگر انسانى در راهى گام نهاد كه سرانجام آن سعادت است در اين صورت خدا او را به انجام كارهاى نيك كمك مى كند. و اگر در راه كارهاى اهل شقاوت گام نهاد، خدا او را در رسيدن به آن هدف، به خود واگذار كرده، و هر نوع مانعى را در انجام آن از پيش پاى او، برمى دارد.

در اين حديث، تقدير الهى به معنى بستن دست انسان در انتخاب كارهاى نيك و بد، و كشيدن او به سوى هدف مشخصى به صورت اضطرار و اجبار نيست، بلكه مبادى هر دو هدف در آفرينش او هست، و كمك هاى الهى نيز به هر دو گروه وعده داده شده است، و لكن اين كمك ها در مرحله اى است كه خود انسان، مسير خود را از طريق سه عمل خير (اعطى، اتّقى و صدّق) يا ضد آن تعيين كند، در اين صورت است كه مشمول كمك هاى الهى مى گرد، كه در يكى به صورت كمك هاى مثبت و توفيق و در دومى به صورت وانهادگى و خذلان، نمودار مى گردد.

2. عُمران بن حصين مى گويد: دو نفر از قبيله مُزَينَة حصور رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) آمدند و گفتند اى پيامبر خدا، آنچه را كه مردم امروز انجام مى دهند و در آن سعى و كوشش مى كنند چيزى است كه قبلاً مقدّر شده، و بر آنها حكم گشته است، يا از امورى است كه به صورت يك امر جديد و تازه با آن روبرو مى شوند و پيامبر خدا به آن دستـور داده و حجـت بر آنـان تمـام گشته است؟!

پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در پاسخ فرمود: خير، بلكه بر آنان حكم شده و مقدّر گشته است و گواه اين مطلب كتاب خدا است كه مى فرمايد:

(وَنَفْس وَما سَوّاها * فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَتَقْواها) (شمس/8).