معنى صحيح قضاء و قدر

روايات ياد شده، اصل قضاء و قدر را مورد تأكيد قرار مى دهد، بنابراين قضاء و قدر از اصول مسلّم جهان بينى اسلامى بشمار مى رود كه از قرآن و روايات اسلامى سرچشمه مى گيرد، ولى مهمّ آن است كه در تفسير اين اصل، ديگر اصول مسلم جهان بينى اسلامى نيز مورد توجه قرار گيرد و بدين جهت به بررسى و بحث پيرامون معناى صحيح و واقع بينانه قضا و قدر مى پردازيم:

الف: قضاء چيست؟

صاحب نظران و متكلمان اسلامى براى اين واژه معانى بسيارى ذكر كرده اند كه نقل همه آن معانى در اين جا لزومى ندارد[1] آنچه در اين جا بايد بررسى شود اين است كه همه آن معانى به ظاهر مختلف، به يك اصل باز مى گردد و نخستين كسى كه به اين مطلب توجه نموده است، لغت شناس معروف عرب احمد بن فارس بن زكريا مى باشد او در كتاب ارزنده خود «المقاييس» كه براى تعيين ريشه معانى مختلف الفاظ عرب نوشته است، چنين مى گويد:

براى معانى به ظاهر گوناگون لفظ «قضاء» يك ريشه، بيش وجود ندارد و به هر كارى كه با نهايت اتقان و استحكام و با پايدارى و استوارى خاصى انجام گيرد، قضاء مى گويند، مثلاً از آنجا كه آسمانها با استوارى خاصى آفريده شده اند، خداوند، خلقت آنها را با لفظ قَضى بيان نموده است چنانكه